Mehmet Altundağ • Asya-Afrika İşbirliği Meclisi Genel Koordinatörü
Son günlerde dünya kamuoyunu meşgul eden en önemli mevzulardan biri, Hafter’in gerisindeki milletlerarası güçlerin dayanağını de alarak uydurma diplomasi masası kurma teşebbüsü. Ocak ayında Türkiye ve Rusya’nın teşebbüsüyle Moskova’da yapılan görüşmelerde mutabakat metnini imzalamayan Hafter, yeniden Türkiye ve Almanya’nın teşebbüsleriyle Berlin’de kurulan müzakere masasından da kaçmıştı. Türkiye’nin BM tarafından yasal kabul edilen Ulusal Mutabakat Hükumeti (UMH) ile imzaladığı Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) Antlaşması ile birlikte UMH’nin gücünün artması ve Türkiye’nin manevi takviyesinin lojistik dayanak ve askerî danışmanlığa evrilmesiyle birlikte Hafter, kendi devirdiği masaları kurmaya başladı. 6 Haziran’da Kahire’de UMH’nin katılmadığı toplantıda tek taraflı ateşkes ilan etti. 14 Haziran’da Rusya’nın teşebbüsüyle bir ateş ilanı teşebbüsü yapıldı ama Türkiye ateşkesin iki yasal taraf ortasında ilan edilebileceğini, Hafter’in ise legal muhatap olmadığını söz ederek Bakanlar seviyesindeki toplantıya katılmaması üzerine toplantı ertelendi.
Burada Hafter kendi devirdiği masaları neden tekrar kurmak istiyor sorusu büyük kıymet arz ediyor. Bilindiği üzere Türkiye ile UMH 27 Kasım 2019’da MEB Antlaşması imzaladığında, işgalci Hafter güçleri Trablus’un art mahallelerine kadar girmişti. Ama Türkiye’nin manevi dayanağının alanda somut bir gerçeğe dönüşmesi ve Türkiye’nin kendi teknolojisiyle ürettiği insansız hava uçaklarının yapılan antlaşma gereği UMH’nin hizmetine sunulması, terazinin istikrarını UMH lehine çevirmeye başladı. Evvel başşehir Trablus ve çabucak akabinde etrafındaki bölgeler bir bir işgalci milislerden temizlendi. Geçtiğimiz hafta Tarhuna ve Al Vutya askerî üssünün de –ki bu askerî üs Libya’nın güney bölgelerinin tamamının denetiminin sağlanması konusunda kritik önemde- kurtarılması ile birlikte halk ortasında “Libya’nın kalbi” olarak kabul edilen Sirte hudutlarına kadar ulaşılması Hafter ve yanlılarını epey korkuttu. Kaldı ki bu endişelerinde haksız sayılmazlar. Çünkü UMH’nin kurtarmak için operasyon başlattığı ve kent sonlarına kadar ilerlediği Sirte, Hafter için sonun başlangıcı.
YATIRIMLARIN BAŞKENTİ
Sirte, Hafter’in kalesi olarak kabul edilen Bingazi’nin ve hasebiyle Hafter işgali altında bulunan Doğu Libya’ya giden sınırın giriş kapısı; doğu ile batı ortasındaki köprü; kültürel çeşitliliğin ve kabile sayılarının en fazla olduğu kentlerden biri. Libya iç savaşında son günlerde bir bilek güreşine sahne olan Sirte’nin niye bu kadar kritik olduğunun ise temelde üç cevabı var: yatırımların başşehri olması, Hafter’in Sirte’yi mevt kalım sıkıntısı olarak görmesi ve “petrol hilali”ne giden ipin ucunda olması.
Nüfusun çok büyük bir çoğunluğunun kıyı şeridinde yaşadığı Libyalılar için Sirte, adeta ülkenin aynası ve Kaddafi devrinde yapılan yatırımlarla ülkenin gelişmiş 3 kentinden biri. Kaddafi, gayri resmi başşehri olarak gördüğü Sirte’ye oteller, fuar merkezleri, kongre salonları ve spor komplekslerinin yanı sıra büyük altyapı yatırımları da yaptı. Ayrıyeten Kaddafi devrinde Libya’nın konut sahipliğinde yapılan Arap Birliği doruklarına ve büyük tertiplere Başşehir Trablus’un yerine, kendi memleketi olan Sirte mesken sahipliği yapıyordu.
HAFTER KABİLELERİN DAYANAĞINI KAYBETTİ
Kaddafi’nin memleketinde ona düşmanlar yaratma uğraşı suya düşen, izlediği siyasetlerle tahlilden değil savaştan yana hal alan, dış aktörlerin ülkeyi sömürmek için kullandıkları bir araç olmaktan öteye gidemeyen ve son olarak yaptığı katliamların da gün yüzüne çıkmasıyla milis bulma konusunda epey büyük zorluk yaşayan Hafter’in, petrol hilali bölgesinde askerî gücü de epeyce zayıf. Sırtını dayadığı kabilelerin dayanağının artık olmadığının, askerî zayıflığının ve Türkiye’nin UMH’ye sağladığı lojistik takviyenin de kısa müddette bütün istikrarları değiştirdiğinin farkında olan Hafter, Sirte’yi vefat kalım sıkıntısı olarak görüyor. Lakin kendi kabilesinin yaşadığı Sirte’de de beklediği takviyesi alamıyor. Geçtiğimiz günlerde kabilelerin büyük çoğunluğu Türkiye’nin desteklediği UMH’ye bağlılıklarını açıkladı.
‘’PETROL HİLALİ”NE GİDEN İPİN UCU
İç savaştan evvel ulusal gelirinin yaklaşık yüzde 70’ini petrolden elde eden Libya, günlük 1,6 milyon varil petrol üretimi ile dünyanın birinci on ülkesi ortasındaydı. Bu üretimin büyük çoğunluğu “Petrol Hilali” olarak kabul edilen Sirte ile Bingazi ortasındaki kıyı şeridinde bulunuyor.
Sirte tamamı günlük 700 bin varilin üzerinde petrol üretim tesisine sahip olan Sidre, Ras Lanuf, Zuveytine ve Brega’ya coğrafik açıdan en yakın büyük kent. Bu bölgelerde Hafter, Ocak ayında petrol üretimini durdurmuş, mevcut petrolü gayri resmi yollarla pazarlamaya çalışmıştı. Bu durum iktisadı petrole dayalı bir ülkede kabul edilemez olarak değerlendirilmiş ve kabileleri de hayli rahatsız etmişti. Yani Sirte’nin Hafter’den kurtarılması domino tesiri oluşturacak değeri haiz.
İç savaşın başlangıcından itibaren, Libya krizinde silah yerine diplomasi, saha yerine masadan yana Türkiye, bu tezi Hafter tarafından reddedilince UMH’ye olan manevi takviyesini alana yansıtmaya karar vermişti. Türkiye’nin bu atağı Hafter’i beklemediği kadar sıkıştırdı.
Hafter’in açıklamalarının tutarsızlığı, denklemde hiç olmayan İsrail’e rol vermeye çalışması, diplomasi trafiği ve ateşkes ilan ettirme eforu, samimiyetten uzak. UMH’nin alandaki uğraşa orta vermeden diplomatik teşebbüsleri sürdürmesi hayati kıymet taşıyor. Çünkü Hafter ateşkes ilan ettirerek yeni bir hücum yapmak için hazırlık yapabileceği vakti kazanma uğraşında ve yeni müttefik arayışında olacaktır. Bu yüzden Sirte, UMH’nin denetimine geçmeden bir ateşkes imzalanması UMH’nin aleyhine olur.
TÜRK HEYETİNİN ZİYARETİ
Türkiye’nin güçlü bir heyetle Çarşamba günü Trablus’a yaptığı ziyaret, Libyalılar için ümit vericiydi. Masada epey stratejik kıymete sahip Al Vutya askerî üssünün daha aktif kullanılması, çatışmaların kızıştığı Sirte, Hafter’in Tarhuna’daki insani kıyımlarının BM’ye taşınması üzere hususların yanı sıra Libya’nın tekrar inşası sıkıntısı de vardı. Yaklaşık 6 yıldır gücünü darbeci milislerle uğraşa harcayan UMH halka hizmet götüremiyordu. Bu ziyaret, Türkiye’den Libya’ya aktarılacak altyapı ve belediyecilik üzere hizmet deneyimlerine işaret ediyor. Libyalılar, bu heyetin fotoğrafını, “Trablus’ta yıllar sonra birinci sefer savaş değil yine inşa konuşuldu.” halinde yorumladı.
Tüm dünyanın anlaması gereken problem şu: Libyalılar hizmete muhtaç. Öbür aktörler Libya’daki petrolü bölüşme peşindeyken Türkiye, hem diplomatik süreçte aktif rol oynuyor hem de Libya halkının geleceği ve refahı için güç harcıyor.
