Büyükelçi/Prof. Dr. Eldar Hasanov
Bu yıl, tüm Türk dünyasının büyük oğlu Türkiye Cumhuriyeti 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirelin vefatının 5‘inci yıl dönümüdür.
Uzun müddetli siyasi hayatında kendine özgün usulü ve Türkiye’ye olan hizmetleri ile her vakit hatırlanacak bir siyasetçidir. Türkiye’nin üzerine kara bulutlar düştüğünde Demirel tereddüt etmeden tek başına savaştı. Ülkenin siyasi tarihinde derin izler bıraktı. Faaliyetleri ile Türkiye’yi güçlendirmede ve periyodunun güç sorunlarını çözmede büyük rol oynadı.
Görevi 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’e devretmeden evvel düzenlediği basın toplantısında Demirel, hayatını “50 yılı aşkın kamu hizmetim, 35 yıllık siyaset hayatım, 7 yıllık Cumhurbaşkanlığım boyunca büyük Türkiye gayesi, demokrasinin ve anayasal kurumların güçlenmesi, hukuk kuralların işlemesi için uğraş ettim” kelamlarıyla özetledi.
Demirel, kendi tabirleriyle “Atatürk’ün yerinde yedi yıldır tuttuğu demokratik cumhuriyet nöbeti” sırasında Çankaya’nın halkın konutu olduğunu, kapıların toplumun tüm kısımlarına açık tutulduğunu belirtti.
Demirel, Türkiye’nin en genç genel müdürü, en genç başbakanı, İsmet İnönü ve Recep Tayyip Erdoğan’dan sonra en uzun mühlet başbakanlık yapan siyasetçisi oldu.
Büyük şahsiyet ve deneyimli bir devlet adamı olarak, yıllar uzunluğu kazandığı tecrübesini, bilhassa gençlerle paylaşmayı severdi ve tesadüf değildir ki ülkenin çeşitli üniversitelerinde verdiği derslere ilgi çok fazlaydı. Oditoryumlarda öğrencilere büyük ilgi, ihtimam, sevgi ve içtenlikle yaklaşırdı. Süleyman Demirel’in üniversitelerdeki dersleri yalnızca bir ders olarak değil, tıpkı vakitte çağdaş ve demokratik Türkiye tarihi, Türkiye’nin iç ve dış siyaseti ve Türkiye iktisadı ile ilgili hususları kapsayan, tecrübeli bir devlet adamı tarafından sunulan bir hazine olarak kabul edilir.
Süleyman Demirel kadar, her daim yanında bulunan eşi Nazmiye Demirel de Türk siyasi hayatının kıymetli simaları ortasında yer aldı. Demirel çifti, 12 Mart 1948 tarihinde evlendi ve Nazmiye Demirel’in 27 Mayıs 2013 tarihindeki vefatına kadar karşılıklı sevgi ve hürmet içinde birlikte yaşadı. Demirel çifti, uzun bir hayatı paylaşarak birlikte 65 yıl geçirdi. Süleyman Demirel, siyaset hayatının inişli çıkışlı vakitlerinde kendisine daima dayanak olan, 86 yaşında kaybettiği eşi için, vefatının çabucak akabinde, “Siyasetçilerin gerisinde olmak kolay bir şey değildir. Nazmiye Hanım benim ardımda daima metanetle durmuştur. Gördüğüm hizmete karışmamış lakin bana dayanak vermiştir. Onun için huzurunuzda kendisine şükranlarımı sunuyorum. Biz aslında bir elmanın iki yarısıyız. Kalan yarısı benim, giden yarısı Nazmiye Hanım’dır” kelamlarıyla minnetini lisana getirmişti.
Demirel, altı periyot Isparta milletvekilliği yaptı, yedi yıl yasaklı kaldı, yedi sefer hükümet kurdu.
Demirel, Türkiye hakkında ansiklopedik bilgiye sahipti. Ziyaret ettiği her köyün yönetici temsilcisinin ismini ezbere biliyordu.
En değişik noktalardan biri ise, Süleyman Demirel’in Cumhurbaşkanlığı devrinde bir mezar yeri alarak anavatanında kendisine bir mezar taşı yaptırmasıydı. Bu adam, büyük hayat aşkına karşın ölmeye bile hazırdı.
Demirel, Türk siyasetinde bir çok sözleriyle hatırda kaldı. Hiç bir vakit geçerliliğini kaybetmeyen en ünlü sözlerinden biri ise, “Uzlaşamıyorsanız tartışmayın. Zira siyaset bir uzlaşma noktasıdır” oldu.
Çocukluk yıllarında çobanlık yaptığı için “Çoban Sülü” olarak da anılan “Türkiye’nin babası” Süleyman Demirel, siyasi hayatının farklı yıllarında kullandığı “Birtakım yürüyüşler oluyor diye asabınız bozulmasın, yürümekle sokaklar eskimez”, “Memlekette akaryakıt vardı da biz mi içtik”, “Bana sağcılar adam öldürüyor dedirtemezsiniz”, “GAP’ı gaptırmam”, “Elektriğin komünisti olur mu”, “Ege bir Yunan gölü değildir, Ege bir Türk gölü de değildir, binanaleyh Ege bir göl değildir”, “Dün dündür, bugün bugündür” kelamlarıyla de hafızalarda yer etti.
Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Demirel’in vefatı münasebetiyle yayımladığı -Türkiye’nin siyasi tarihine bir örnek teşkil edebilecek- bildirisinde şunları demişti: “Türk siyasi tarihinde derin izler bırakan, ülkemizin kalkınma sürecinde katkıları bulunan Süleyman Demirel, devlet ve siyaset adamı olarak siyasi tarihimizin değerli isimleri ortasında yer almaktadır. Süleyman Demirel, üstlendiği vazifeler, gerçekleştirdiği hizmetler ve siyasetteki rolü ile aziz milletimiz tarafından gelecekte de yad edilecektir. Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı Sayın Demirel’e rahmet diliyor; ailesine, yakınlarına ve milletimize başsağlığı temenni ediyorum.”
Türkiye’nin 50 yıllık siyasi ömründe özel bir yere sahip olan Süleyman Demirel, çağdaş Azerbaycan tarihinde de değerli isimlerden biridir.
Başbakanlığının Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve yeni bağımsız devletlerin ortaya çıkışı ile tıpkı vakte denk gelmesi tarih için sahiden büyük bir fırsattı.
Demirel, yeni Türk devletlerine eşsiz yardımlarda bulundu ve yeni siyasi sistemin mimarlarından biri oldu. Azerbaycan’ın, Azerbaycan halkının büyük bir dostuydu.
Azerbaycan’ın Ulusal başkanı Haydar Aliyev ile yakın ilgileri olan S. Demirel, Azerbaycan’ın bağımsızlığını güçlendirmeye özel katkıda bulunanlardan biriydi.
Anılarında şöyle diyordu: “Sovyetler Birliği’nin çöküşü sırasında, Kasım 1991’de Türkiye Başbakanı oldum. Azerbaycan’ın devlet bağımsızlığını tanıdık ve karşılıklı ziyaretler başladı.O vakit Bakü’de kaos vardı. 1967’den beri tanıdığım ve her vakit hürmet duyduğum Haydar Aliyev, Nahçıvan Ali Meclisinin lideriydi. Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve ben Türk dünyasının en kıymetli isimlerinden Haydar Aliyev’i Türkiye’ye davet ettik. Azerbaycan’daki durumu onunla tartıştık.
1918 olaylarının, Azerbaycan’ın bağımsızlığının kaybedilmesinin tekrarlanmasını istemedik. Kardeş ülkenin içişlerine müdahale etmeden her türlü yardımı sağladık. O vakitten beri Haydar Aliyev ile bağlantılarımız dostluk ve kardeşlik düzeyine yükseldi.
Birlikte el ele, Nahçıvan’daki “Umid” Köprüsü’nü açtık. Bakanlarımla Nahçivan’dan Sadarak’a giderken insanların Haydar Aliyev’e büyük sevgisine ve inancına şahit oldum. O gün ona dedim ki: “Azerbaycan’ın sana muhtaçlığı var, Bakü’ye gitmeli ve ülkeyi kurtarmalısın.” İşte bu türlü oldu. Türk dünyasının en büyük oğlu halkının yardımına geldi ve onları beladan kurtardı. Artık Haydar Aliyev’in bağımsız Azerbaycan devletini korumak için bu dünyaya geldiğini düşünüyorum”.
Ermenistan-Azerbaycan çatışmasının Türk-Ermeni bağlantılarının kilit faktörlerinden biri olduğunu vurgulayan tecrübeli devlet adamı, dünyadaki Ermenilerin Türkiye’ ve Tüklere düşman olmaya devam ettiğini ve aslında tüm Ermenileri birleştiren ana noktanın Türk düşmanlığı olduğunu söylerdi. Yaklaşık 50 Türk diplomatının ve yakınlarının Ermeni terör örgütlerinin kurbanı olduğuna, Ermenilerin Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesinde binlerce insanı türk oldukları için öldürdüğünü belirten Süleyman Demirel, Ermenilerin işgal altındaki Azerbaycan topraklarını şimdi terk etmediğini ve dünyadaki hiç kimsenin onları görmediğini söyleyerek, Dünyanın gördüğü tek şeyin yirminci yüzyılın başlarında bir savaş durumunda meydana gelen, tarihe giren ve bugün temelden yanlış halde takdim edilen olaylar olduğunu kaydetti.
Büyük şahsiyetin konuşmalarında ve yazılarında kullandığı bu kelamlar, Azerbaycan ve Türkiye’nin birliğinin ebedi ve geri döndürülemez olduğunu bir kere daha göstermektedir: “Azerbaycan ve Türkiye esasen birliktedirler. Azerbaycan’ın Türkiye dışında ve Türkiye’nin Azerbaycan dışında hiç arkadaşı olmayabilir. Yani, biz bir milletin iki devletiyiz. Bu kardeşliğin çok az örneği var. Her vakit birdik, eştik ve birlikte yolumuza devam edeceğiz. ”
Büyük önder Mustafa Kemal Atatürk’ün “Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz, kederi üzüntümüzdür”, ulusal önder Haydar Aliyev’in “Biz bir millet, iki devletiz” kelamları bu kardeşlik bağlarını daha da güçlendirmiş ve ölümsüzleştirmiştir.
Süleyman Demirel ile birinci görüşmem Haziran 1996’da gerçekleşti. O vakit, 1995 yılının martında Azerbaycan’da darbe teşebbüsüyle ilgili soruşturma tamamlanmak üzereydi. Soruşturma kapsamında biri Türk vatandaşı, oburu Avusturya ayrıyeten Türk vatandaşı olmak üzere iki kişi sorguya çekilecekti. Sorgulamalar soruşturma için çok kıymetliydi, fakat aslında Azerbaycan’dan gitmişlerdi. Sorgulama için hem Avusturya’nın hem de Türkiye’nin ilgili kurumlarıyla yazışmalara karar verildi. Bu soruşturmanın gerçekleştirilmesi için Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı olarak Türkiye’yi ziyaret ettim.
Ziyaretin arifesinde, merhum Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ile görüşürken, Türkiye’yi ziyaretim sırasında Demirel ile kesinlikle görüşmemi ve darbe teşebbüsü hakkında onun bilgilendirilmesini istedi ve Türk hükümetinden bu bireylerin sorgulanması için dayanak istememi söyledi.
Haydar Aliyev’in tavsiyeleri ve talimatları dikkate alınarak, Türkiye Adalet Bakanlığı’nda ve Dışişleri Bakanlığı’nda toplantılar yapıldı ve ziyaretin ikinci gününde Süleyman Demirel saat 14: 00’te beni özel olarak kabul etti ve toplantı planlanandan 55 dakika daha uzun sürdü.
Davanın bir kısmının tamamlandığı ve mahkemeye gönderildiği düşünüldüğünde, olaylar hakkında detaylı bilgi verdikten sonra bana çok enteresan bir soru sordu ve şunları söyledi: “İddianamede Türkiye’nin ismini iddia ettiğimden daha az kullanmışsınız. Haydar Aliyev’in bu kararının tarih ve gelecek jenerasyonlar için yanlışsız seçim olduğunu düşünüyorum ve onunla çalışan bir kişi olarak bu husustaki çalışmalarınızı takdir ediyorum.”
Mesele şu ki, Haydar Aliyev, darbe teşebbüsüne Türkiye amilini dâhil etmemeyi önermişti, zira iki Türk vatandaşının hareketleri Türkiye’nin pozisyonu ve çıkarları olarak değerlendirilemezdi.
Olaylar ve davanın soruşturulması hakkında ayrıntılı bilgiyi sunduktan sonra Süleyman Demirel bu kelamları söyledi: “Türkçülüğü korumak amacımızdır, zira dünya Türkçülükten kaygı ediyor, bakın burada Türkçülüğün korunması Haydar Bey’in ve savcılığın hizmetleridir, bu hoş bir örnektir. Kimi yaramaz beşerler var, gidip tertiplere katılıyorlar ve dünyanın her yerinde bu türlü beşerler bulabilirsiniz. Bu türlü beşerler ulus, devlet demek değildir, o ülkeyi temsil etmezler. Ben Cumhurbaşkanı olarak Azerbaycan’ın bu türlü bir adımı ve yaklaşımına yüksek paha veriyorum. Burada olduğunuz ve yaptığınız işler için size teşekkür ederim, sizden derin şükranlarımı soruşturma takımınıza ve bilhassa Haydar Aliyev’e iletmenizi rica ediyorum”.
Akabinde kendisine Azerbaycan’da yapılan işler, bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yeni Anayasasının kabul edilmesinin ehemmiyeti, gerçekleştirilen ordu yapılanması, ülkedeki iç durum, Karabağ meselesindeki son gelişmeler hakkında bilgi verdim.
Karabağ hakkındaki görüşlerimi söz ettiğimde, dedi ki: “Siz Şuşa, Laçın ve Kelbecer bahislerine daha fazla yer verdiniz. Bildiğim kadarıyla siz Kelbecerdensiniz”. Görünüşe nazaran toplantıdan evvel benimle ilgili bilgi almıştı.
Süleyman Demirel, “Biliyor musunuz?” diye devam etti: “Türkiye 1993’te Ermenistan’ın Kelbeceri işgali sırasında Ermenistan’la hudutlarını çabucak kapattı. Tıpkı vakitte Türkiye, BM Güvenlik Kurulu tarafından kabul edilen bilinen kararlarda belirleyici bir rol oynadı. Kelbecerin işgalinin son gününde bizden bir helikopter istendi. NATO üyeliğinin sınırlamalarına karşın mümkün olanı yapmaya hazır olduğumuzu söyledik. Lakin çok geçti, Kelbecer işgal edilmişti”.
İşgal altındaki topraklarımızın kurtarılmasında Türkiye’nin yardımının değerini vurguladım, Kelbecer”deki olaylara duyduğum üzüntüyü lisana getirdim.
Sonra Haydar Aliyev’in ricası ile, Azerbaycan askerlerinin Türkiye’de öğretim ve eğitim görmesine ait talebini aktardım.O ise, Türkiye’nin NATO üyesi olduğu için imkânlarının hudutlu olduğunu, lakin, Türkiye’nin Azerbaycan asker ve subaylarının eğitimi, öğretimi, savaş hazırlıkları, donanımı konusunda mümkün olan tüm yardımları şimdiye kadar yaptığını ve bundan sonra da sağlayacağını vurguladı.
Süleyman Demirel ile ikinci görüşmem Eylül 1997’de gerçekleşti. O sırada Türkiye Adalet Bakanı Mahmut Oltan Sungurlu’nun davetiyle Türkiye’ye resmi bir ziyarette bulunuyordum. Her vakit olduğu üzere ziyaretten evvel Haydar Aliyev kendi tekliflerini ve Süleyman Demirel’e ileteceğim hususları lisana getirdi.
Demirel, toplantıyı, “Haydar Beyefendi Azerbaycan’da çok şey yapıyor, güç projeleri başlatıldı, iktisat canlanıyor ve disiplinli bir ordu kuruluyor. Tüm bunlardan mutluyuz” sözleri ile açtı. Toplantının sonunda Adalet Bakanı’nı aradı: “Türkiye’yi sözlerle değil fiilen seven bir Türk oğlu artık benimle birlikte, onun ziyaretine bilhassa dikkat edin” dedi. Natürel ki, bu sözleri asla unutmayacağım.
Üçüncü görüşmem, Azerbaycan’ın Romanya Büyükelçisi olduğum devirde Moldova’nın Gagavuzya Özerk Bölgesi’nin başşehri Komrat’ta, Demirel’in onuruna dikilen büstün açılışı sırasında gerçekleşti. Demireli kendilerine her vakit bir dayanak olarak gören gagavuz halkı onun kişiliğine büyük hürmet duyuyordu. Süleyman Demirel’in büstü ile birlikte Azerbaycan Ulusal Önderi Haydar Aliyev, milliyetce gagavuz olan Tarih Bilimleri Tabibi Maria Maruneviç, büyük Rus şair Alexander Puşkin ve ünlü Romen şair Mikhail Eminesku’nun büstlerinin açılış merasimleri de yapıldı.
O vakit, Gagavuzya Devlet Lideri Mihail Formuzal Eminesku’nun büstünün yapılmasını şiddetle protesto etmişti. Romanya yetkililerinin isteği ve Bakü’nün talimatları üzerine Kişinev’i ziyaret ettim, Azerbaycan ve Romanya taraflarının isteklerini ilettim.
Azerbaycan’ın da ayrılıkçılıktan acı çeken bir ülke olduğunu belirterek, Büyük Romen şairi M. Eminescu’nun bir büstünün kurulmasının yalnızca halkların dostluğuna ve bağların güçlendirilmesine hizmet ettiğini M. Formuzal’ın dikkatine sundum.
Moldova Azerbaycan Kültür Merkezi Yöneticisi Vugar Novruzov, Moldova Bilimler Akademisi Lideri George Duka ve Azerbaycan Cumhuriyeti Moldova Büyükelçiliğinin yardımlarıyla, Moldova’nın toprak bütünlüğü ve egemenliği çerçevesinde, Moldova Parlamentosu’nun kararı ile büstlerin yan yana yerleştirilmesine karar verildi.
Büstün açılışında Süleyman Demirel, “Heykelimin sağlığımda dikileceğini hayal edemezdim, lakin benim için büyük bir onur. Tarih arkadaşım, kardeşim, merhum Haydar Aliyev ve dostluğu simgeleyen şairlerle bir sırada olmaktan iki kat gurur duyuyorum. Bu benim bahtımın bir modülü, bu dünyadan göç ettikten sonra dünyadan göç etmiş bu arkadaşlarımla buluşmak istiyorum” dedi.
Daha sonra çay masasındaki konuşma sırasında Haydar Aliyev’in anılarına geniş yer verdi.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 12 Haziran 1999 tarihinde aldığı kararla, Türkiye-Azerbaycan ortasında dostluk ve kardeşlik alakalarının kurulmasında ve geliştirilmesindeki büyük hizmetleri, Azerbaycan’ın devlet bağımsızlığına daima dayanağı, Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ sıkıntısının tahlilinde yapan değişmeyen konumu ve pahalı faaliyetleri, Türkçe konuşan devletler birliğinin kurulması ve geliştirilmesine yönelik istisnai hizmetleri için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e “İstiklal” Devlet madalyası verildi.
2013 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından Türkiye Cumhuriyeti 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Türkiye ile Azerbaycan ortasındaki dostça bağları güçlendirme konusundaki özel hizmetlerinden ötürü “Şeref” Devlet madalyası ile ödüllendirildi.
Herkes onun Azerbaycan’ı desteklemek için yaptığı büyük işleri hatırlıyor. O, bizim başarılarımıza sevinir ve hüzünlerimizi paylaşırdı. Karizması ve akılcı siyasetleri ile Demirel’in ismi, yalnızca Türkiye’nin değil, tüm Türk dünyasının tarihine yazıldı.
Ölümünün yıl dönümünde onu büyük bir hürmetle hatırlıyor, kendisine bir defa daha rahmet diliyoruz. Uca bir Türk dünyası olduğu sürece, Siz de var olacaksınız ey büyük şahsiyet.
