Dr. Cavid Veliyev /Uluslararası Bağlar Tahliller Merkezi Şube Müdürü
12-14 Temmuz tarihlerinde Ermenistan’ın Tovuz saldırısının çabucak sonrasında 16 Temmuz tarihinde Azerbaycan Savunma Bakanı yardımcıları Ramiz Tahirov ve Kerem Mustafayev Türkiye’yi ziyaret ederek Savunma Bakanı Hulusi Akar ve başka yetkililerle görüştüler. Basında yer alan haberlere nazaran, görüşmede hem Ermenistan’ın Tovuz saldırısının nedenleri, hem de Azerbaycan-Türkiye ortasında askeri-politik bahisler müzekere edildi. Savunma Bakanı Hulusi Akar görüş vakti yaptığı açıklamada, “Ermenistan’ın hücumlarına karşı ne gerekiyorsa yapmaya hazırız” derken, Savunma Sanayii Bakanı İsmail Demir Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Savunma endüstrimiz SİHA’larımız, mühimmatlarımız, füzelerimiz, elektronik harp sistemleri bütün deneyim, tekonoloji ve kabiliyyetleriyle ile her vakit Azerbaycan’ın emrindedir” biçiminde açıklama yaparak Azerbaycan’a askeri açıdan kuvvetli bir takviye vermiştir.
Bu ziyaretten sonra ise 29 Temmuz-10 Ağustos tarihleri ortasında Türkiye ve Azerbaycan ordusu Hava ve Kara Kuvvetleri Azerbaycan’da iki ülke ortasında imzalanan güvenlik mutabakatına uygun olarak müşterek askeri tatbikat yapmayı kararlaştırmıştır. İki ülkenin Kara Kuvvetleri’nin 1-5 Ağustos tarihleri ortasında Nahçıvan’da, Hava Kuvvetleri’nin ise 20 Temmuz-10 Ağustos tarihleri ortasında Bakü, Nahçıvan, Gence, Kürdemir ve Yevlah’ta müşterek tatbikat yapması planlaştırılmıştır. Müşterek askeri tatbikatların yapıldığı yerler stratejik açıdan hem Azerbaycan, hem de Türkiye için değerlidir. Öte yandan müşterek tatbikata Türkiye’den F-16’lar, Atak helikopterler, SIHA’lar, tanklar ve sayıları 1000’lerle söz edilen asker ve subaylar katıldı.
KAPSAM, NİTELİK VE ZAMANLAMA
Bu iki ülke ortasında yapılan birinci tatbikat olmasa da, daha evvel yapılanlardan daha kapsamlı olması, gerçek mermiler kullanılması ve zamanlaması açısından dikkat cazip oldu. Dikkat alımlı olmasının birinci nedeni Türkiye’nin son periyotlarda Suriye ve Libya’da elde etmiş olduğu askeri muvaffakiyetlerinin Kafkasya’ya taşıma niyeti olarak okunmasıdır. İkinci nedeni ise 12-14 Temmuz tarihleri ortasında Ermenistan-Azerbaycan hududunda Ermenistan’ın akınlarına karşı Türkiye devlet yetkililerinin Azerbaycan’a verdiği kelamlı takviyenin askeri açıdan desteklenmesi oldu. Ama bundan diğer müşterek askeri tatbikatın hedef ve maksatları konusunda çeşitli yalnış değerlendirmeler de yapıldı. Bu nedenle Türk ordusunun Azerbaycan’da olma nedenleri üzerine bir niyet teatisi yapmanın yararlı olduğu niyetindeyim.
Türkiye ve Azerbaycan ordularının müşterek askeri tatbikatı üç nedenden kaynaklanmaktadır. Birincisi, bu tatbikatlar iki ülke ortasında daha evvel yapılan muahede ile düzenlendiği için legaldir. İki ülke ortasında askeri tatbikatların temeli 2010 yılında imzalanan Strateji Paydaşlık ve Karşılıklı Yardımlaşma hakkında muahededen kaynaklanmaktadır. Bu muahedenin 1. ve 2. hususlarına nazaran, iki kardeş ülke karşılıklı olarak bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüklerinin sağlanması ve korunması için bir-biri ile sıkı işbirliği yapacaktır. Taraflardan biri toprak bütünlüğü, egemenliği ve hudut güvenliğinin tehdit altında olduğunu hiss ederse müşterek tedbirler alınması gayesiyle karşı tarafa istişarede buluna bilecektir. 2. unsura nazaran, taraflar bu tedbiri almak hedefiyle bir-birine karşılıklı yardım göstere bilecek ve BM Anlaşması’nın 51. Maddesi’nde öngörülen kişisel ve kolektiv legal müdafaa hakkı da buna dahildir. Yani taraflar bir-birini korumak için askeri açıdan da takviye verebilecektir. Doğal üçüncü tarafların silahlı saldırısı durumunda yasal müdafaa maksatlı karşılıklı askeri takviye için orduların uyum halinde olması gerekiyor ve bu da yalnız askeri tatbikatlarla sağlanabilir. Muahedenin 8. hususunda bu uyumun nasıl sağlanacağına dair hareketler detaylı biçimde anlatılmıştır. Bunlardan biri de ortak tatbikatların düzenlenmesidir. Münasebetiyle bu anlaşmann gereği olarak taraflar 2014 yılından itibaren karşılıklı iki taraflı Türkiye ve Azerbaycan’da tatbikatlar icra etmekte, birbirilerini memleketler arası tatbikatlara davet etmektedir.
STRATEJİK LOJİSTİK GÜZERGAHLARIN GÜVENLİĞİ
İkinci neden Azerbaycan-Türkiye nakliyecilik yollarının güvenliğinin korunmasıdır. Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştiren Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Çizgisi, Güney Gaz Doğalgaz Boru Sınırı ve Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hattı’nın güvenliğinin sağlanması Azerbaycan ve Türkiye’nin ortak sorumluluğundadır. 12-14 Temmuz tarihlerinde Ermenistan ordusunun saldırdığı Tovuz bölgesi Türkiye ve Azerbaycan’ın ortak güç ve nakliyecilik projelerinin geçtiği bölgedir. Bu projelerden Güney Gaz Boru Sınırı Türkiye’nin doğalgaz arz güvenliğinde de değerli alternatif rol oynamaktadır. Güney Gaz Boru Hattı’nın Türkiye kısmı olan TANAP’ın açılışından sonra Azerbaycan’ın Türkye arz güvenliğinde rolu artarak bazen hatta 1. sıraya yükselmiştir. Bu projelerin geçtiği bölge tıpkı vakitte Türkiye’nin Orta Asya kapısıdır ki, son yıllarda Türkiye-Azerbaycan’ın gerçekleştirmeye çalıştığı Orta Koridor bu bölgeden geçiyor. Orta Koridor Türk TIR’larının Orta Asya`ya gitmesi için en kısa ve inançlı alternativ bir koridordur. Türk TIR’larının kullandığı başka iki çizgi Rusya ve İran sınırıdır.
Tatbikatın üçüncü nedeni bölgesel sıkıntıların tahlilinde devam eden diplomatik müzakerelerde Türkiye ve Azerbaycan’ın konumunun askeri açıdan desteklenmesidir. Bu tatbikatla her iki ülke bölgenin güvenliğinin onlar açısından ne kadar değerli olduğunu güclü bir bildirisini vermiş oldular. Uzmanlar bilhassa Türk uzmanlar Ermenistan’ın Azerbaycan’a hudut bölgede saldırmasını tek başına Ermenistan’ın işi olmadığı ve üçüncü tarafların Azerbaycan üzerinden Doğu Akdeniz ve Libya’da Türkiye’ye bildiri verilmek istendiğini savundu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da mevzuyla ilgili açıklamasında, bu taarruz Ermenistan’ın uzunluğunu aşar, kelamları ile üçüncü tarafa işare etmiştir. Münasebetiyle Türkiye açısından bu tatbikat öbür bölgelerde Türkiye’ye ileti vermek isteyen üçüncü taraflara kuvvetli bir bildiridir.
KARABAĞ DİPLOMASİSİNE DESTEK
Azerbaycan açısından da bu askeri tatbikat Karabağ diplomasisini dayanaklar niteliktedir. 2016’nın Nisan ayında yaşanan savaşta Azerbaycan’ın ordusunun kıymetli strateji yükseklikleri işgalden azad etmesi Ermenistan komuoyu ve ordusunda önemli bir ruhsal darbeye neden oldu. Buna paralel olarak Cumhurbaşkanı İlham Aliyev liderliğinde yürütülen “hücum diplomasisi” de Ermenistan’ın ruhsal savaş açısından düşündüğümüz vakit önemli yara almasına neden olmuştu ki, bu da diplomatik müzakelerde konumunu olumsuz etkilemişti. Ermenistan yeni Başbakanı Nikol Paşinyan ve Savunma Bakanı Davit Tonoyan bu süreci kendi lehlerine değiştirmek için Tovuz’da akına geçti. Maksat Tovuz istikametinde strateji bir askeri konum elde ederek diplomatik müzakerelerde pozisyonunu pekiştirmekti. Ama bunu başardıkları söylenemez. Hasebiyle bu askeri tatbikat Azerbaycan açısından diplomatik müzakelerde Ermenistan’a karşı üstünlüğü devam etdirmek için kuvvetli bir bildiridir.
Nitekim Azerbaycan tarafı Minsk Kümesi çerçevesinde yürütülen barış görüşmelerinden hiç mutlu olmadığını, barışa giden yolun Ermenistan’ın işgal ettiği topraklardan çekilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hikmet Hacıyev yaptığı açıklamada Minsk Grubu’unun 11 üyeden oluştuğunu ve Minsk üçlüsüne öteki devletlerin de dahil olması gerektiğini söylemiş ve bunun için Minsk Konferansı’nın tekrar toplanmasının gerektiğini vurgulamıştır. Azerbaycan daha evvel de Minsk üçlüsüne Türkiye’nin de katılması gerektiğini savunmuş ve bundan sonra Minsk üçlüsü sıkıntının tahlili için Türkiye tarafının da görüşlerini almaya başlamıştı.
Sonuçta Azerbaycan-Türkiye ordularının müşterek tatbikatı daha evvel yapılmış mutabakat ve yıllık planlama çerçevesinde yapılmaktadır. Bu tatbikat iki ülkenin ordularının muhtemel bir savaş halinde uyum halinde hareket etmesi, bölgesel güvenliğin temini, güç ve nakliyecilik koridorunun korunması ve bölgesel meselelerin tahlilinde diplomatik müzakelerde durumlarının kuvvetlendirmesi açısından değerlidir.
