Selim Han Yeniacun/ Şanghay Üniversitesi
13 Ağustos tarihinde ABD Lideri Donald Trump ve akabinde İsrail Başbakanı Bünyamin Netanyahu’nun duyurduğu İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri ortasındaki münasebetlerin olağanlaşması ve her iki ülkenin birbirini tanımasına ait bir dizi antlaşma imzalanacağına dair açıklama, Doğu Akdeniz ile ısınan Ortadoğu gündemine bomba üzere düştü. İsrail’in Trump’ın kelamda barış planına bağlı olması, yasadışı yerleşim inşaatlarına devam etmesi ve işgal planını Kovid-19 pandemisinin yavaşlatmasına karşın faal bir biçimde gündemde tutması üzere Filistin Devleti’nin egemenlik hakkını ihalelerine karşın yaşanan bu gelişme dünya kamuoyunda geniş bir yankı buldu. Her ne kadar BAE ve İsrail yakınlaşması son on senede zımnî kapaklı bir gelişme olmasa da, İsrail için rastgele bir odundan uzak bir formda ve ortada mağdur bir Filistin varken yapılmış olması gerek pek çok İslam ülkesinden gerekse Arap halklarından büyük reaksiyon topladı. Arap dünyasındaki iktidarların ve toplumların isteklerinin birbiriyle örtüşmediği Filistin sorunu ise İsrail ile bağların turnusol kağıdı olarak bu olağanlaşma sürecinin de merkezinde yer almıştır. Türkiye ve İran yakınlaşmayı en sert lisanla kınarken, Ürdün İsrail’in işgal tehlikesinin altını çizerek kıymetli bir ikaz açıklaması gerçekleştirdi. Umman her ne kadar antlaşmayı siyasal olarak desteklese de Umman Müftülüğü Aksa’nın bir pazarlık ögesi olamayacağı biçiminde bir bildiri yayınladı. Öte yandan Bahreyn ve Mısır antlaşmayı memnuniyetle karşılarken Kuveyt, Katar ve Suudi Arabistan cephesinden bu yazının ekleme alındığı saatlere kadar resmi bir açıklama yapılmadı.
Değişen İsrail Diplomasisi ve Müttefik Arayışları
İsrail kuruluşundan günümüze statik olmayan bir dış siyaset algısı ve en güçlü düşmanına dahi diplomatik kanallardan müdahale edebilecek bir diaspora gücüne sahip olmuştur. Savaşlarda cephe daraltma ve ana yükü bir cepheye verme prensibiyle hareket eden İsrail, diplomasi evresinde de tehdit olarak algıladığı güçlere karşı bir çevreleme stratejisinden
bugüne kadar vazgeçmemiştir. Dünya siyasetlerin ve dost/düşman istikrarlarının evrildiği yere nazaran atak yapan İsrail dış siyaseti, Soğuk Savaş ile birlikte NATO bloğu, SSCB’nin dağılması ve Oslo süreciyle kimi Arap devletleri ve dahi Çin ile bağlarını kurarak ve güçlendirerek diplomatik dengelerin genel akışı tarafında hareket etmiştir. Arap Baharı’nın getirdiği süreçle birlikte Suriye’de düğümlenen süreçten ve İran’ın yayılmacılığından faydalanan İsrail, 2010’lardaki diplomasi stratejisini ise “düşmanımın düşmanı, eski düşmanım da olsa, dostumdur” prensibine oturtmaya çalışmıştır. Böylece son on yıllık süreç içerisinde ABD’nin Körfez’deki güçlü müttefikleri, İsrail için de potansiyel ortak olarak algılanmıştır. Pek alışılmış, ortak ABD işbirliği ve ortak İran düşmanlığı bu algılamadaki en büyük motivasyonu teşkil etmektedir.
Körfez’deki İsrail Israrı
BAE açısından İsrail ile olağanlaşma muhtaçlığını manalandırmak gerekirse Muhammed bin Zayed’ın İsrail kartını ortaya atmasını sırasıyla körfezde Türkiye-Katar ve dahi İran’a karşı garanti arayışı, Kuzey Afrika’da; Libya, Tunus ve Cezayir’de aktiflik gösterme isteği akabinde da Sudan ve Yemen aksında hem Şiilere hem de İhvan’a karşı takındığı tavrı takviyeler bir müttefik arama gayreti olarak kıymetlendirebiliriz. Bu noktada sorulması gereken soru BAE’nin çıkarları olduğunu savunduğu bu cephelerde özgül tartısı ile hareket edip etmediğidir. M. bin Zayed’in BAE’yi bölgesel liderliğe taşıma üzere bir dileği olsa da emirliklerinin bu türlü bir kapasitesi olmadığı açıktır. Her ne kadar Katar üstündeki ablukanın devam etmesi konusunda başka Körfez ülkelerini ikna eden ve bu uğurda ABD ile bile zıt düşse de, BAE’nin Arap ülkeleri ortasında önder ülke olma ihtimali yerine bir bölgesel gücü asiste edecek en değerli finans kaynağı olma potansiyeli daha yüksektir. Bu sebeple BAE’nin taraf olarak bulunduğu kriz bölgelerinde siyasal manada daha esaslı Ortadoğu devletlerini ve bu devletlerin BAE ile olan ortak çıkarlarını irdelememiz aslında İsrail-BAE normalleşmesinin kökenini ve varacağı noktayı öngörmemizde bizlere fayda sağlayacaktır.
Normalleşme ve işbirliği antlaşmalarının imzalanacağının Donald Trump ve Bünyamin Netanyahu tarafından duyurulmasının akabinde BAE Dışişleri Bakanı Enver Gargaş’ın bu antlaşmayı bir “kazan-kazan” antlaşması olarak nitelemesi buna ek olarak Netanyahu’nun sırasıyla Mısır, Umman ve Bahreyn’e antlaşmanın destekçileri olmaları hasebiyle teşekkür etmesi ise BAE’nin İsrail-Arap olağanlaşması sürecinde yalnızca bir basamak olduğunu apaçık ortaya çıkarmıştır. İsrail-BAE antlaşmasının imzaları kurumadan Bahreyn ve onun politik/kültürel ekseninden çıkmayan Suudi Arabistan’ın misal antlaşmalara taraf olmaları olasıdır.
FİLİSTİN’SİZ “ORTADOĞU BARIŞI” AMAÇLANIYOR
İsrail-BAE antlaşması, aslında 2010’lardan itibaren Netanyahu hükümetlerinin ABD dayanağını alarak Ortadoğu’da yeni bir ittifak arayışının ve yumuşama ataklarının saklısı gizlisi olmaksızın ortaya çıkmış halidir. İsrail ve Arap devletlerinin Filistin’in işgaline karşın normalleştirilme gayretleri ise kimi itibar projelerinin tasarlanması ile yasal gösterilmeye çalışılmıştır. Örneğin; Meyyit Deniz-Kızıldeniz Su Arıtma Projesi, İsrail-Ürdün Doğalgaz Sınırı Projesi, Mısır-İsrail Teröre Karşı Ortak Güvenlik Tatbikatları, Tel Aviv-Amman-Riyad-Abu Dabi Barış Treni Projesi üzere fikirlerle Arap toplumunun nabzını yoklayarak başlamıştır. Bunu BAE’de düzenlenen ve Israil’in sıkça katıldığı milletlerarası spor tertipleri, milletlerarası akademik ve siyasi konferanslar takip etmiştir. Dahası Suudi Arabistan, Bahreyn ve Kuveyt ile ortak bir dış siyaset ekseninde hareket eden BAE 2016 yılında ABD’de Israil’in de bulunduğu bir hava tatbikatına katılmıştır. Körfezdeki örnekleri çoğaltacak olursak 2018 yılında Netanyahu’nun Umman’ı ziyareti ve iki ülke ortasında bağlantıların tesisi ise yeni Körfez-Siyonist ittifakının temellerini atacak ataklar olmuştur.
İsrail “ortak düşman” ve “ortak dost” etrafında birleşebileceği Arap devletleri ile uzlaşı arayışı bir gerçeklikken Arap devletlerini bir bütün olarak değil tek tek ele almaktadır. İsrail’in bugüne kadar başarmış olduğu şey de budur. Uyguladığı diplomasinin faal olup olmamasının ötesinde Arap devletlerini kendisine karşı yek pare olarak düşman ya da dost algısı oluşturmak yerine devletlerin tek tek çıkarlarına odaklanmalarını sağlamak İsrail’e mevzi kazandıran stratejidir. Böylece Filistin davasının Arap dünyası içerisinde toplu bir biçimde savunulmasının güçleştiği açıktır.
Önemle altını çizmemiz gereken bir başka husus da; tüm bu değerlendirmelerin, Körfez-Siyonist ittifakının ve İsrail’in Filistin’deki süregelen işgalinin İsrail ile bağlantılarını geliştirmek isteyen Arap devletleri tarafından bir ayak bağı olarak görülmesinin sorumluluğu Arap devletlerinin mevcut idarecileri üstündedir. İsrail’in Golan’ı işgalinin Trump idaresi tarafından yasal sayılması, Kudüs’ün ABD tarafından İsrail’in başşehri olarak tanınması, Trump Planı’nın ortaya atılması, İsrail’in Filistin’i işgal planını askıya almadan BAE-İsrail ortasında olağanlaşma antlaşmasının gündeme gelmesi üzere gelişmelerin hepsinde ve daha fazlasında Mağrip’ten Körfez’e kadar Arap halklarının sivil muhalefeti gerek toplumsal medyayı gerekse matbu basını kaplamış durumdadır. Buna ek olarak Filistin’in işgali gündemdeyken, Filistin Devleti’nin iradesine gölge düşüren BAE idaresi başta Filistin idaresi olmak üzere Hamas, İslami Cihat, Filistin Halk Kurtuluş Cephesi, Ortak Arap Listesi Bloğu ve Fetih Hareketi üzere Filistin’deki pek çok farklı bölümden de reaksiyon almıştır.
Normalleşme sürecinin ve tesirlerinin öteki Körfez ülkelerine sirayet edeceği periyotlar çok da uzak gelecekte değildir. Filistin davasını ve Filistinlileri önceleyen siyasetlerin bu sıkıntı ile dertlenen ülkelerin öncelikli dış politik görevlerinden olduğu üzere diplomatik çerçeve içerisinde masada kalıp diyalog yolu ile propaganda kapasitesini artırmak da değerlidir. Trump’ın barış planı ekseninde bir tartışmanın Filistin için kabulu imkansızken, Trump planına karşı üretilecek argümanların bölgedeki tüm paydaşlar tarafından etkileşime açık platformlara taşınması gerekmektedir. Velhasıl; diplomasi ile dayatılan planlar ve antlaşmaların reddi yeniden diplomatik irtibat kanallarını sonuna kadar kullanarak mümkündür.
