Haberler

Rusya’ya Akdeniz’den bakmak

DR. DENİZ TANSİ – SİYASET BİLİMCİ

Rusya hakkında tarihî manada yapılan değerlendirmelerde, Çar Meczup Petro’dan beri, “sıcak denizlere inme” stratejisinden bahsedilir. Rusya’nın “knez”likten çıkıp, dünya gücü haline gelme, imparatorluk kurma hayalinde, Osmanlı devletine yaptığı baskılar, Boğazlar’dan her bir savaş sonrası ödünler istemesi, Ortodoks Hristiyanların haklarını mazeret ederek içişlerimize karışması; tarihî manada bilinen gerçeklerdir.

Çarlık periyodu, SSCB ve bugünkü Rusya Federasyonu’nu irdelediğimizde, “sıcak deniz” siyaseti, değişmediği üzere, yeni özellikler kazanmıştır. Lozan Boğazlar Sözleşmesi›nden şikayetçi olan Rusya, 1936’da Montrö’de, Karadeniz’e kıyıdaş devletlere daha fazla haklar verilmesine rağmen, yeniden de tatmin olmamıştır. Osmanlı devletine, Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı, “koskoca Rusya, Boğazlar’da boğazından sıkıştırılıyor” suçlamasıyla, daima tehditkar bir hal takınmıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında da, SSCB Rusya’sının, Boğazlar ve Kars-Ardahan taleplerinde, Türkiye’nin Batı Bloğu üyesi olması ve NATO’ya girmesinde, bu baskıların değerli yeri vardır.

SOĞUK SAVAŞ SONRASI DÖNEM

Soğuk Savaş sonrasında Rusya, Boğazlar’ı bir güç geçiş güzergahı olarak kullanmak istemiş, Türkiye haklı taleplerle, Boğazlar’n “enerji geçiş güzergahı” olarak kullanılmasına karşı çıkmış, kampanyalar düzenlemiştir. Bakü-Ceyhan petrol boru çizgisine muhalif kalan Rusya, alternatif çizgi olarak Bakü-Novorosisk’i öne sürmüş, üstte değindiğimiz yerde, Boğazlar’ı temel bir güç yolu olarak tasarlamış, İstanbul başta olmak üzere, ülkemizin yerleşim merkezleri yaşamsal tehdit kapsamı içine girmiştir.

Türkiye-Rusya münasebetlerinde, gerek Mavi Akım, bugün Türk Akımı, nükleer güç, S-400 başlığında savunma işbirliği alanında, iktisat ve turizm başlıklarında kıymetli gelişmeler kaydedilse de, hala Kafkas petrollerinin Doğu Akdeniz’e ulaştırılması, öte yandan Suriye’deki BAAS rejiminin desteklenmesi, Libya’da Hafter’e verdikleri takviye bağlamında, kayda kıymet görüş karşıtlıkları ve rekabet hususları yer almaktadır. Bakü-Ceyhan’ı ABD ortaklı olduğu için eleştiren Rusya, bu bağlamda Gürcistan’ın Türkiye-Azerbaycan münasebetlerinde boru sınırı ve demiryolu başta olmak üzere pozisyonunu, Ermenistan’ı Azerbaycan’a karşı hareketlendirerek, Dağlık Karabağ’ın üstüne sevkederek, Tovuz’a saldırtarak göstermektedir. Bir bakıma Doğu Akdeniz’deki güç rekabeti, Azerbaycan-Ermenistan hududunda patlamaktadır.

DİKEY EKSENDE YAPILANMA

Öte yandan Rusya, Kutuplar’ın erimesi sonrasına bağlı olarak, Deniz Stratejisi’nde, dikey eksende bir yapılanmaya gitmiş, Kutuplar’da ortaya koyduğu askeri nizam ve donanma gücü, başlangıç noktası kabul edilirse, Baltıklar’da Kaliningrad, Karadeniz’de Kırım ve Doğu Akdeniz’de Suriye’nin Tartus kentindeki üssü, Kutuplar’dan Doğu Akdeniz’e geniş bir alanda, deniz gücünü, bir dünya gücü olma yolunda organize etmesini sağlamıştır. SSCB periyodunda de Suriye aracılığı ile, Enver Sedat yollarını ayırana kadar, Mısır’la Doğu Akdeniz’de varlığını gösteren Rusya, 2011’de Suriye’deki kaos başlamadan evvel, 2008’de Gürcistan ile ortasında Kafkas Savaşı sürerken, Esad’ın Moskova ziyaretinde, Tartus’u yine açma konusunda, Suriye’deki BAAS rejimi ile anlaşmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, Doğu Akdeniz-Kafkasya ortasında, Gürcistan’ın Güney Kafkasya’da gerilediği, Rusya’nın Doğu Akdeniz’de stratejik adımlarını Tartus’la daha somut biçimde attığı sürecin eş vakitli olmasıdır. Yeniden Doğu Akdeniz-Kafkasya ve Hazar havzasında, yakın tarihte gelişmelerin birlikte sürdüğü kaydedilmiştir.

Dolayısıyla Rusya’nın Doğu Akdeniz siyasetini, tarihi olarak ve deniz stratejisi ile birlikte ele almak gerekmektedir. Yalnızca Suriye’deki iç savaş ve Rusya-Baas ittifakıyla mevzuya açıklama getirmek, boşuna bir efordur.

Tam da bu noktada, Suriye’nin bölgesel müttefiki İran’ı da ele almak mecburî hale gelmiştir. Kafkasya’da Ermenistan’la yakın, Azerbaycan’la aralı olan İran, baba Esad’la geliştirdiği işbirliği sayesinde kurdurduğu Hizbullah’ı, Lübnan içinde yalnızca “devlet içinde devlet” olarak değerlendirmemekte, tıpkı vakitte Doğu Akdeniz’deki uzantısı olarak, ileri bir üs bölgesi çerçevesinde kullanmaktadır. Bu da hem İsrail’e karşı “vekalet savaşları”nda İran’a itibar kazandırırken, hem de Lübnan özelinde, Suriye’de rejime askeri takviye verilmesini sağlamakta, Rusya açısından rahatlama getirmektedir.

Bu güç rekabetinde, ülkemizi dışlamaya çalışan, İsrail, Yunanistan, Kıbrıs Rum Kısmı ve Mısır ortasında, ikili ve çoklu seviyedeki “münhasır ekonomik alan” mutabakatlarında, Lübnan’ın da yedekte tutulduğu yüzeyde, ABD patentli yeni bir eksen oluşmakta, Doğu Akdeniz’in dışında Suudi Arabistan, BAE başta olmak üzere, Körfez ülkeleri de kelam konusu eksene dahil olmaktadır. Bununla birlikte, Suriye’nin şimdi tespit edilmemiş, potansiyel doğal gaz yataklarında, Rusya’nın fiilen kelam sahibi olacağı açıktır. İşte tam da bu noktada, Türkiye’nin Libya ile imzaladığı “deniz yetkilerinin sonlandırılması antlaşması”, ABD patentli yeni eksenin hesaplarını bozmuş, Batı dünyasından, AB başkentlerinden Türkiye’ye yönelik suçlamalar artmış, şimdiki olarak, Navtex ilan ettiğimiz deniz coğrafyasında, Oruç Reis isimli sondaj gemimizin, kıyılarımıza 2 km. uzaklıklı alandan başlayan araştırmalarına, abartılı yansılar verilmiştir. (Burada parantez açarsak, işaret ettiğimiz alanda, daha evvel de Türk sondaj gemileri araştırmalarda bulunmuş, Yunanistan’ın tezinin tersine, sondaj alanı, kıta sahanlığımızda bulunan ve tartışmalı olmayan yerdedir.)

FRANSA İLE ORTAK SİYASET

En çok ses, Fransa’dan gelmiştir, çünkü Soğuk Savaş istikrarlarıyla anlaşılamayacak biçimde, Fransa-Rusya, Akdeniz’de ortak bir siyasetin izinde gitmektedir. Libya’da Hafter’e verilen siyasal ve askeri takviyenin dışında, Ermenistan konusunda Fransa-Rusya, Kafkaslar’da da misal bir bakış açısını ortaya koymaktadır. AB ve NATO üyesi Fransa’nın bu hali, Macron’un “NATO’nun beyin mevti gerçekleşmiştir” kelamıyla tek başına açıklanamaz. Soğuk Savaş sonrası, eş vakitli çıkar iştirakleri ve çıkar çatışmaları, daha açık siyasalar ile, realizmin ufuklarında kendisini göstermektedir. (Bir dipnot düşersek, Avrasya stratejisinde Dugin, Fransa ve Almanya’nın Transatlantik’ten Avrasya’ya, yani Rusya’ya çekilmesini, stratejik bir maksat olarak ortaya koymuştu.)

Sözgelimi ülkemiz Suriye’de ABD ile yaşadığı çelişkilerle birlikte, Libya’da rölâtif olarak daha ölçülü bağlar yürütmekte, ABD ise Libya dahil olmak üzere, Türkiye ile bağlarında, dengeli olma uğraşında olmayan bir bakış açısını, daha açık tabanda ortaya koyabilmektedir.

Rusya’nın Libya’daki varlığını arttırması, Suriye’deki gücünü askeri ve ekonomik açıdan maksimize etmesi, tesadüf değildir. Çünkü artık Akdeniz gücü haline gelen, bir devletten kelam ediyoruz. Üstelik global bazda ABD ile rekabet, bölgesel yerde, farklı aktörlerle işbirliği ve çelişkileri eş vakitle yürüten bir siyaset aklı gündemdedir. Burada dikkat edilmesi gereken, “iç savaş sonrası Suriye”deki durumdur. Büyük olasılıkla, Şam’dan Halep’e uzanan bir haritada, BAAS’ın yönettiği, İran’ın da desteklediği rejim, “butik Suriye” başlığında, Rusya için kâfi olacaktır. Libya’da ise Hafter’le işbirliği, Afrika derinliğinde yalnızca petrol değil, uranyum açısından da Rusya için değerli kazanımlar sağlamaya adaydır. NATO ve AB üyesi Fransa, Rusya’nın “Afrika açılımı”nda da adeta bir öncü olarak yerini almıştır.

Türkiye açısından Rusya’nın Doğu Akdeniz başta olmak üzere Akdeniz gücü olması, tehdit ya da fırsat olmaktan öte, olgusal bir süreç olarak ele alınmalıdır. Ülkemizin Rusya ile geliştirdiği alakalar, rekabet ve işbirliği yüzeyini eş vakitli olarak gündemde tutmaktadır. Suriye ve Libya siyasetlerindeki inisiyatifler, Akdeniz’de ABD ve Rusya ile alakalarda, muhakkak bir duruşla hareket etmeyi sağlamakta ve bölgesel güç bağlamında, oyuna dahil olmayı ön plana getirmektedir.

Sadece Kafkaslar’da değil, Akdeniz ve Ortadoğu’da da fiili komşumuz haline gelen Rusya ile alakalar, ortak çıkarlar ve rekabet tabanında, eş vakitli sürecektir. Tahminen de Soğuk Savaş sonrası siyasetin özeti bu mevzuda da kendisini ortaya koymaktadır.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Antalya Hakkında - Kartal evden eve nakliyat - İstanbul eşya depolama - Plyr - Bursa beyaz eşya servisi - top havuzu - https://www.bihaberara.com/