Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney /Nişantaşı Üniversitesi
Fransa Devlet Lideri Emmanuel Macron’un iktidara bir nevi “topal ördek” olarak geldiğini biliyoruz. Fransa’da sol ve sağ partiler, çok ırkçı sağın adayı Le Pen’in iktidarını önlemek için Macron’u başkanlığa taşımaya onay verdiler. Macron, Fransız sokaklarından, toplumsal hareketlerinden ve hâkim ya da alternatif ideolojik kavgalarından uzak ve vasat bir figür olarak Fransız siyasetine adımını attı. Elbette Fransa’daki ekonomik, siyasi, ırksal-kültürel sorunlar Macron ile başlamadı. Daha evvel sol iktidarlar da liberal iktidarlar da Paris banliyölerinde alev alan ve ekseriyetle ırksal ya da kültürel başkaldırı ögeleri barındıran meydan okumalarla sınandılar. Macron yalnızca getirmeye çalıştığı neoliberal reçete ile durumu daha da kötüleştirdi. Irksal, kültürel memnuniyetsizliğin çok ötesinde yoksullaşan, emeklilik haklarının kısıtlanması ile karşı karşıya kalan siyah yahut beyaz Fransa’nın çalışan kesiti ekonomik olarak mutsuz olduğunu artık Paris’in göbeğinde hareket yaparak Macron’a gösteriyordu. Hala Fransız Cumhurbaşkanı’nın protestoculara nasıl hitap edeceğini bilemediği, kendini Elysee Sarayı’na kapattığı imajlar aklımızda. Fransız iktisadının ve bilhassa de kamu sıhhati üzere muhakkak hizmet kesimlerinin ne kadar kırılgan olduğunu anlamak için ise koronavirüs salgınını beklemek gerekiyordu. Sonuçta Sarı Yelekliler yalnızca sıradan öfkeliler olarak görülebilirdi lakin heyhat Kovid 19 salgınından en çok etkilenen, sıhhat hizmetleri açısından en çok zorlanan ve sonuçta iktisadı komşularıyla kıyaslandığında en çok daralan ülke Fransa idi. İşadamı Macron’un Fransa’yı yüceltmek için milliyetçi sosla sunduğu rekabetçi finansal reçeteler başarısız olmuştu. Bu başarısızlık karşısında Macron, devayı dış siyasete yönelmekte buldu.
TOPAL ÖRDEK EMPERYALİST OLURSA…
Dış siyaset üzerinden Fransa’nın içerisine seslenmenin çeşitli avantajları vardı. Öncelikle vaktin ruhu başkanların global diplomaside öne çıktığı bir devri işaret ettiğinden neoliberal reçeteler için özür dilemeden emperyal /milliyetçi siyasetleri (Küresel Fransa söylemi) temsil ediyormuş üzere yapmak mümkündü. Aslında Macron’un birinci tercihi bu değildi. Fransız Lider birinci olarak AB siyasetlerini Fransa liderliğinde canlandırmak, Fransızlar için hazırladığı neoliberal reçeteleri Avrupalılara satmak istedi. İngiltere, Brexit ile Avrupa’dan kopmak ve kendi global İngiltere hayallilerine uçmak için adımlarını atmıştı. Almanya dahil Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri Macron’un heyecanını paylaşmak konusunda isteksizlerdi. Daha da ötesi Macron, AB’nin Akdeniz ülkelerini (İspanya, İtalya, Malta) ortak gündem konusunda ikna etmekte başarısız oldu. Artık Macron, ikili başarısızlığın izlerini silmek zorundaydı ve bu kolay bir iş değildi. Bu zorluğun farkında olmalı ki Macron, süratle varlık sebebi neoliberal siyasetleri terk ederek, Fransa’nın eski sömürgeci siyasetlerinin tekrar canlandırılışı biçiminde de sunulan popülist-milliyetçi bir dış siyaset izlemeye yöneldi. Aslında Macron’da biliyor ki Fransa’nın Ortadoğu-Levant bölgesini dizayn edecek gücü yok, rakip ise çok. ABD orada, Rusya orada, Çin orada, İran orada, Suudi Arabistan orada, İtalya orada, İngiltere orada ve 2011’den beri bu listenin dışına atılması için o kadar çaba sarf edilen Türkiye orada.
KUZEY AFRİKA VE ORTADOĞU’DA KAYBEDEN FRANSA
Aslında Macron, Fransa’nın bölgede kaybetmeye dayalı geleneğinin bir uzantısı. 20. yüzyılın birinci yarısında Kuzey Afrika ve Ortadoğu Bölgesi’nde (KAOB) tesirli bir aktör olan Fransa’nın, bu tarihten sonra bölgedeki tesirini süratle kaybetmiş olduğu bilinen bir gerçektir. Paris’in KAOB’daki yer kaybı bilhassa eski Fransız sömürgelerinden Cezayir ve Tunus’un bağımsızlıklarını kazanmalarıyla başlamıştır. İsmi geçen ülkelerin bağımsızlıklarını takiben Fransa’nın Doğu Akdeniz’de tesiri epeyce azalmıştır. 21. Yüzyıla geldiğimizde, Lübnan ve Suriye’de kan kaybetmeye devam eden Paris’in yerinin artık ABD ve Rusya, İran ve Körfez çekişmesiyle doldurulduğunu görüyoruz. Yeniden de Paris yatırımlar ve insan kaynağı üzerinden Tunus-Cezayir merkezli eski dünyası ve Abu Dabi merkezli yeni dünyasına ulaşmaya çaba etti. Bütün bu varlığa karşın Paris nasıl sağır ve kör olmuş olmalı ki Arap Baharı’nın Arap sokaklarının nabzını ele geçireceğini hissetmedi. Tunus, Mısır ve Libya’nın gerçekleri Ankara’da duyulmuş lakin bu ülkelerin mevcut önderlerini şatafatla ve iş muahedeleri karşılığında Paris’te ağırlayan Fransa’da duyulmamıştı. Durumun ciddiyetinin farkında olan Fransa, Arap Baharı sonrası bölgedeki karışıklıktan istifa ederek bölgeye dönmenin yollarını aradı. Dönüş formülü aslında yakın tarihe kadar sesini duymadığı anlaşılan Arap sokaklarına değil, idarelerin dışarıdan askeri müdahalelerle şekillendirilmesi pratiğine dayanıyordu. Birinci amaç Libya idi. Fransa, yakın vakte kadar Elysee önünde çadır kurdurduğu Libya başkanı Kaddafi’nin ipini NATO müdahalesine ön açarak çekti. İkinci gaye, askeri darbe ile devrilen Mursi’nin yerine iktidara oturtulmuş Sisi rejimine sağlanan askeri-diplomatik desteklerdi. Kaddafi ve Mübarek yollansa da -ki gerçek etkili/etkisiz aktör Fransa değil ABD idi, petrol ve silah kontratına imza atacak önderlerin bulunmuş olması Fransa’nın gücünün ispatı olarak sunuluyordu. Fransa’nın bölgeye yabancılaştığı, bölgede hareket alanının daraldığı gerçeği ise dökülen kanın ve mütecaviz siyasetlerin ardına saklanıyordu. Macron, popülist milliyetçi siyasetin esvabını giydiğinde Fransa’da ve AB’de yaşadığı başarısızlığa, Fransa’nın KAOB’de kaybettiği kanı, 50 yıllık başarısızlığın izini bulaştırıyordu. Hakikaten Macron, AB’nin güney ülkelerini ikna edemediği üzere Fransa’nın hamiliği konusunda Cezayir, Tunus ve Libya’lı aktörleri de ikna edemedi. Üstelik Libya’da desteklenen darbeci önder gidici görünüyor, Hizbullah nedeniyle yaklaşılamayan Suriye ve Lübnan’a fakat ABD’nin gölgesinde mütevazi adımlar atılıyordu.
KAYIPLARINI DURDURMAK İÇİN ÇABALIYOR
Türkiye’nin, Doğu Akdeniz’de Libya ve Suriye’deki operasyonları ile Afrika’daki yeni saha kazanımları edinmiş olması Ankara’nın Macron Fransa’sı tarafından önemli bir rakip olarak algılanmasına neden oldu. Bu rekabetin yalnızca tıpkı anda alanda var olan iki aktör ortasındaki doğal rekabete benzemediğini de vurgulayalım. Olayın özünü kavramak için Suriye’ye bakmamız kâfi: Fransa’nın Suriye’ye yönelik PKK/PYD dayanaklı siyasetleri Ankara’nın Fırat Kalkanı, Zeytin Kolu üzere operasyonlarıyla sonuçsuz kalınca Paris, Fransa’nın Ortadoğu’da alana dönmesinin önünde yeni bir mani olduğunu anladı. Halbuki Paris yıllarca yatırım yaptığı PKK’nın PYD ismi altında Kuzey Suriye’yi ABD’ye açtığını görmüş, bu acı ilacı da yalnızca ABD’yi ikna etmek için içmişti. Artık Washington’ı ikna etse dahi Ankara pürüzüne takılacağını görüyordu. Kısaca Türkiye, Fransa’nın kayıplarını en görünür kılan aktördü. Macron, yaşadığı kaybın cezasını bu yüzden Batı ittifakına Türkiye üzerinden kesmek istiyor. Bunun için de Batı’yı en bölebileceği, yani Batı’ya yönelik şantajı tırmandırabileceği noktayı yani Doğu Akdeniz’i seçti. Doğu Akdeniz, ayrıyeten Macron için Fransa’nın Türkiye nedeniyle kayıplarını yansıtmak bakımından da sembolik değeri olan bir yerdi. Hatırlanacaktır, Kasım 2019’da Ankara Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile iki muahede (deniz yetki alanlarını sonlandıran mutabakat ve güvenlik ve askeri işbirliği anlaşması) yapmış ve Ankara Libya’da Hafter lehine olan gidişatı aksine çevirmiş, Libya’yı Türkiye ve Türkiye ile işbirliği yapabilecek dostları için (İtalya, Malta, İspanya, hatta İsrail, hatta Mısır) potansiyel yarar alanı haline getirmişti. Sahayı dönüştürme gücünü dosta, düşmana, masaya oturmak isteyene göstermesi ise Ankara’nın en somut karı idi. Bu durumu aksine çevirmek için Paris, Rusya, BAE, Mısır ile hareket ederek darbeci Hafter’i desteklemekte bir an bile tereddüt etmedi. Buna karşın Türkiye’nin hanesindeki çıkar, Fransa’nın hanesindeki kayıp silinmiş değil. Macron Fransa’sının Ankara hakkındaki rahatsızlığı yalnızca Levant bölgesiyle hudutlu değil. Son devirde, Türkiye’nin Sahel’de Nijerya ve ayrıyeten Etiyopya’da varlığını pekiştirmiş olması, Paris’in artık önemli bir rakip olarak algıladığı Türkiye’yi kesinlikle durdurması inancına yöneltti. Fransa artık kar için değil, kayıplarını durdurmak için oyun oynuyor.
Macron’un Erdoğan üzerinden Türkiye’yi ötekileştirme stratejisinin- gerek AB/NATO’da, gerekse bölge ve birtakım bölge dışı ülkelerle oluşturduğu kırılgan ittifaklar içerinde istediği sonucu vermemesinin temel nedeni de bu. Popülist milliyetçi aktör yarar üretmediği vakit maksadını tutturamadan yere çakılan bir kamikaze pilotuna döner. Korsika Med7’de bu türlü bir çakılma değilse de Fransa ismine büyük bir yalpalanma yaşandı. Üstelik bu başarısızlık sürpriz de değil zira Macron Fransa’sının Türkiye’yi caydırmak ismine Akdeniz’e gönderdiği donanmasının etkisiz olduğu-ve olacağı-bizzat Batılı kalemlerce bloglarda çoktan yazılıp çizilmişti.
MED7 SONRASI FRANSA’NIN AÇMAZI
Macron, Korsika’da düzenlenen Med7 öncesi yaptığı yakışıksız açıklamada Türkiye’nin legal olarak seçilmiş Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Türk halkından ayrıştırmak suretiyle, hem Türk iç siyasetinde bir bölünme ve istikrarsızlık yaratmak istedi hem de AB içinde Türkiye’yi Erdoğan mazeretiyle ötekileştirerek Akdeniz ülkeleri ortasında Fransa önderliğinde Ankara zıddı bir blok oluşturup 24-25 Eylül AB Önderler Doruğu öncesinde Ankara’ya sert yaptırımlar uygulanmasını garantilemek istedi. Fakat Med7 sonrası, Macron’un Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı gaye alan saldırgan sözünü değiştirmek zorunda kaldığı görüldü. İspanyol El Pais gazetesinin haberine nazaran Macron’un Med7 sonrası Türkiye ile diyalog kurulması gerektiğini vurgulamasının asıl sebebi İspanya, İtalya, Portekiz ve Malta’nın devreye girmiş olması. Med7 Ortak Bildirisi, Türkiye’nin haklı savlarına dayanak vermiyor ve Birlik siyaseti olarak üye GKRY’ni destekliyor fakat Türkiye için burada kıymetli olan muvaffakiyet, Macron’un 25 Eylül Avrupa Kurulu Başkanlar Tepesi öncesi Türkiye’ye yönelik yaptırımları Korsika Med7 tepesi sonuç bildirisine koyduramamış olmasıdır. Fransa, popülist milliyetçi elbisesinde açılan delikleri bir an evvel yamamak, bu işi de gerçekçi biçimde yapmak zorundadır. Erdoğan tersi retorik üzerinden Türkiye iç siyasetine karışmak, Türk halkının demokrasi şuurunu sorgulamak, muhalefeti küçümsemek, bundan evvelki birtakım Batılı politikler üzere ‘‘Erdoğan farklı, Türkiye’’ farklı diyerek Türkiye Cumhuriyeti’nin legal Cumhurbaşkanı’nı devirme stratejisine soyunmak yalnızca geri teper. Üstelik bu geri tepiş esnasında, Fransa çok şey de kaybeder. Şimdilik Paris, Türkiye’nin KAOB’sinde çok pahalı dostluğunu, iştirakini kaybetti.
Med 7’de Macron tüm aczini Türkiye’nin seçilmiş Cumhurbaşkanı üzerinden sergilerken Fransa’da Sarı Yelekliler sokaklarda Macron’u bir daha seçmeyeceklerini haykırıyorlardı. Macron’un siyasi ömrü çok uzun görünmüyor. Halbuki Fransa Macron sonrasında sağlıklı bir Türkiye siyaseti inşa etmek zorunda kalacak. Aksi bir durumda AB ve NATO’nun güney kanadının güvenliği yara alır. Yani Batı’nın Fransa’dan daha önemli kayıpları olabilir. Türkiye sağduyulu lakin kararlı Batı diplomasisinin kendini düzeltmesini, şalteri açıp kapamasını bekliyor.
