İzmir’de 30 ekim tarihinde meydana gelen zelzele insanların fizyolojik ve duygusal durumları da etkiledi. Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut ve Doç. Dr. Özden Bademci zelzelenin ruhsal tesirlerini kıymetlendirdi. Pekala, zelzele travması nasıl aşılır?
Bulut, zelzele üzere doğal afetlerin insanlarda “tehlike” sinyalleri oluşturarak birçok farklı duygusal ve davranışsal belirtiyi tetikleyebileceğini söyleyerek, bu belirtiler ortasında telaş ve dehşetin beraberinde getirdiği tedirginlik, huzursuzluk, gerginlik, kolaylıkla öfkelenme, karar alma ve odaklanma zahmetleri, yorgunluk ve uyku/iştah düzensizliklerinin sayılabileceğini şu biçimde anlattı:
Belirsizlik tasaya neden oluyor
Afet sırasında en büyük olumsuzluğun “ne yaşanıyor olduğu” ya da “o anda ne yapacağını bilememek” yani belirsizlik olduğunu vurgulayan Bulut, toplum sıhhati açısından zelzeleden evvel insanların, zelzelede yaşanabilecekler ve sonrasında yapılacaklar konusunda eğitilmesinin, travmayla baş etmeyi kolaylaştırıcı tesiri olduğunu belirtti.
Mutlaka profesyonel takviye alınmalı
Bulut, sarsıntıdan sonraki birinci haftalarda olağan günlük yaşama dönmekte zorlanılıyor, gün içerisinde sık sık olay anı zihinde tekrar canlandırılıyor, yorgunluk, tedirginlik, uyku ve iştah düzensizlikleri azalmak yerine artarak devam ediyorsa, bunlara keyifsizlik, hissizlik ya da baş ağrısı ve karın ağrısı üzere bedensel belirtiler eklendiyse, kesinlikle profesyonel takviye alınmasını önerdi.
Afet sonrasında çocuk ve gençlerde en çok rastlanılan belirtilerin huzursuzluk, kolay öfkelenme, ağlama, irkilme, uyku-iştah düzensizlikleri, dikkati sürdürme zorlukları, bakım verenlerden ayrılma zahmetleri, ilgi ve temas gereksiniminde artış, olayla ilgili sıkça soru sorma ve küçük çocuklarda kazanılmış marifetlerde süreksiz kayıplar görüldüğünü belirten Bulut, şunları önerdi:
Felaket beklentisi içine girilmemeli
Doç. Dr. Özden Bademci ise sarsıntı sonrasında doğal olarak yaşanan şok, dehşet, dert ya da hissizlik üzere hislerin yaşanan harika şartlara verilen olağan yansılar olduğunun kabul edilmesi gerektiğini söyledi. Zorlayıcı tecrübelerin her vakit travmatize edici olmayabileceğini belirten Bademci, “Travma başımıza gelen durum değildir. Travma başımıza gelen şeye karşı bizim içimizde olandır. Yaşanan olumsuz olay kişinin reaksiyonlarını sınırlıyorsa, onu kendisinden koparıyorsa, potansiyeline, içsel kaynaklarına erişmesini ve kaynaklarını kullanmasını engelliyorsa o vakit travmadan kelam edebiliriz” dedi.
Stres altında kişinin endişe, panik yansıları verebileceğini, durumu inkâr edebileceğini ya da hisleriyle bağlarını kopararak hissizleşebileceğini belirten Bademci, kişinin daha çok olumsuz haberlere yönelerek dikkatini yalnızca aksiliklere verebileceğine, felaket beklentisi içine girebileceğine dikkat çekti. Bu türlü vakitlerde durumun süreksiz olduğunu düşünmeye çalışmak ve müspet düşünme uğraşı içinde olmanın kâfi olmayacağını belirten Bademci, şöyle devam etti:
Çocuklarla oyun çok değerli
Bademci, belirsizliğin çokça hâkim olduğu bu türlü bir devirde yakınlık hissettiğimiz beşerlerle bağ kurmanın güzel geleceğini söyledi. Bu sayede kendimizi inançta hissedeceğimizi belirten Bademci, “Güven, tehlikenin olmaması hali değildir. İnanç, kişinin bağ kurmaya açık olması halidir. Yargılamadan bedensel duyumsamalarımızı hissetmeye yahut hissedilmeyeni fark etmeye gereksinimimiz vardır. Bu elbette yeni bir lisandır. Lakin bu sayede zihnimiz de nefes almaya, niyetlerimiz berraklaşmaya başlayabilir.” dedi.
Deprem sonrası çocukların içe dönebileceği üzere tam karşıtı davranabileceğini de vurgulayan Bademci, çocukların oyun yoluyla kendilerini tabir etmelerinin kıymetine dikkat çekerek şöyle devam etti:
Çocuklarla oyun temelli bağlantı kurulması, onların hareketine ortam sağlayan oyunlar oynanması, bu oyunlarda çocukların bedensel duyumsamalarını şuurlu bir biçimde fark etmelerini sağlamak çok değerlidir. Çalışmaların oyunlaştırılarak eğlenceli hale getirilmesi yaşanan olumsuz anıların tetiklenmesini de maniler. Oyun çocukların doğal lisanıdır. Çocuklar eğlenerek yavaş yavaş bedensel duyumsamalarının farkına vardırılmaya çalışılır. Çocuğun tekrar vücudunu hissetmeye başlaması onda denetim hissini tekrar uyandırır. Çocuk kendi kendini düzenleyebilir hale gelir; kaygıyla âdeta kilitlenen gücünün dışarı vurumu oyun aracılığıyla tekrar sağlanmış olur.”
