SELİM HAN YENİACUN – ŞANGHAY ÜNİVERSİTESİ
İsrail ve Suriye ortasında 20.Yüzyıl’ın ortasında başlayıp ve ihtilaflı hudutlar çerçevesinde ele alınabilecek çatışmalar silsilesi günümüzde de devam etmektedir. Genel manada bu savaş, ateşkes ve taciz taarruzları üçgeninin uçlarında gidip gelen bu büyük kriz iki ülke toprakları ortasında cereyan etse de bu çatışmanın tarafları mutlaka yalnızca Israil ve Suriye ile sonlu kalmamaktadır. Şam hükümeti ve Tel Aviv ortasında çift kutup ortasına sıkışmış bir güç savaşı olarak tabir edemeyeceğimiz bu uğraş İran’ın Şam idaresi ABD’nin ise İsrail tarafında yer almasıyla bilhassa Suriye İç Savaşının başından günümüze kadar farklı boyutlarda karşımıza çıkmaktadır.
Suriye’deki savaşın, müdahil olan ülkeler için çeşitli önceliklerde değere sahip olduğu ortadadır. Savaşa müdahil olan devletleri “stratejik olarak müdahil” ve “güvenlik siyasetleri sebebiyle müdahil” olanlar olarak iki kümeye ayırdığımız vakit İsrail şeklen “güvenlik siyasetleri sebebiyle müdahil” kümede yer aldığı düşünülebilir. Lakin, sahip olduğu teknolojik üstünlük ve hali hazırdaki hudut sınırının güvenliğini meselesiz sağlayabilen bir ülke olarak gerçek konumunun “stratejik müdahil” olduğunu söylememiz yanlış olmayacaktır. Suriye’deki muhaliflerin DAEŞ dahil olmak üzere İsrail’in sınırsal bütünlüğüne tehdit olabilecek kapasitede bir teşebbüste bulunmadıkları ve sahip oldukları teknolojik imkanların İsrail ordusu ile kıyaslanmasının mümkün olmadığı bir gerçektir. İlaveten, Suriye İç Savaşı’nın ana muhtevasının da bir hak arayışı olduğunu ise göz arkası edemeyiz. Pekala, kendi hudut güvenliğini Suriye İç Savaşı’nın giriftliğine karşın sağlayabilen İsrail’in bu savaşa etkin müdahil konumda olmasının altında yatan sebepler nelerdir?
LÜBNAN VE SURİYE’YLE DENETİMLİ GERİLİM
İsrail-Suriye çizgisinde 1948’den itibaren bazen cephe savaşı bazen de vesayet savaşı olarak devam eden kriz, nihayete ermemiş ve yakın vakit da bitecek üzere görünmemektedir. 1967’de İsrail’in Golan’ı ele geçirmesi ve 1973’ten sonra da iki tarafın da bölgeden asker çekmesi ise bu ihtilafa tahlil olmamıştır. 1981 yılında İsrail’in Golan’ı tek taraflı işgali ve 2019 yılında da ABD Lideri Donald Trump’ın bu işgali legal olarak tanıması ise İsrail’in Suriye hududundaki mevcut sıkıntıları daha da derinleştirmiştir. Gerek İsrail başbakanları gerekse Esad ailesi bu çatışma üzerinden iç siyasete form vermeye çalışmış olsalar da bu değişken oranlı çatışma müddetince her iki tarafın da arkasına aldığı ögeler sıkıntıyı bölgesel bir krizin ötesine taşımıştır.
İsrail Camp David ile Mısır (Güney), Oslo süreci ile Ürdün (Batı) hudutlarını, barış antlaşmaları çerçevesinde, teminata almasına karşın kuzey hudutlarındaki Lübnan ve Suriye ile uzun yıllardır kendi açısından denetimli gerginlik siyasetini korumaktadır. Golan’ın işgalinde geri adım atılmaması ve Lübnan’a yapılan askeri operasyonlar kuzey komşusu olan bu iki devlet ve milletlerarası kamuoyu tarafından egemenlik haklarını ihlal olarak değerlendirilirken, İsrail için tehlikeyi hudutlarının ötesinde karşılamak olarak algılanmaktadır. HAMAS ve İslami Cihat, Gazze şeridinde abluka altına alınmış iç düşman olarak değerlendirilirken, kuzey hudutlarındaki Lübnan ve Suriye toprakları İsrail için dış düşmanın hareket alanı olarak görülmektedir. Dış düşman ise Şii hilalinin son noktaları olan kuzey hududunun ötesindeki idareler ve bu idareler ile iş birliği yapan İran takviyeli Hizbullah ve çeşitli örgütleri içermektedir. İsrail’in savunma kapasitesi kuzeyden gelebilecek tehlikeleri kendi hudutları içerisinde karşılayacak güçte olsa da Kuzey Doğu’da Golan ve ötesi Kuzey Batı’da ise Beyrut’a kadar olan Cebel-i Lübnan etekleri mümkün risklere karşı aktif gözetleme altındadır. Buna karşın hem Ortadoğu’da kendisine politik manada daha fazla alan açmak hem de iç siyaset açısından kullanışlı bir argüman olması sebebiyle Suriye’deki savaş İsrail için kullanışlı bir mazerettir.
İsrail, Suriye Savaşı’nın birinci evrelerinde nispeten daha az müdahil bir hal sergilemiş, kendi sonuna yakın bölgelerde kimi muhalif kümelere tıbbı yardım ve mali dayanak sağlamıştır. Lakin İsrail’in Suriye Savaşı’na karşı müdahaleci bir hal takınmasını ve bu sıkıntıyı kendi hareket kabiliyeti açısından bir avantaja çevirme gayretini birkaç sebeple sıralayabiliriz: İran’ın ve İhtilal Muhafızları eski Kumandanı Kasım Süleymani’nin gün geçtikçe Suriye’de faal olması, Rusya’nın Şam idaresine ve İran’a olan dayanağını arttırması, ABD’nin Trump idaresi ile birlikte bölgede olan varlığında sınırlamaya gitme kararı alması, Kuzey Irak’ta bağımsızlık için yapılan lakin başarısızlığa uğrayan referandum süreci ile paralel olarak Türkiye’nin YPG terör örgütüne ve terör koridoruna yapmış olduğu operasyonların muvaffakiyete ulaşması üzere nedenler; İsrail’i Suriye’de faal müdahale içine sürükleyen ya da diğer bir deyişle “kendi müdahalelerini legal kılan” sebeplerdir.
YENİ HÜKÜMET YENİ YAKLAŞIM GETİRİR Mİ?
Bilhassa ABD’nin Suriye’den çekileceğini açıkladığı periyotta Suriye ve Lübnan’a karşı düzenlenmesi mümkün operasyonlarının gündeme geldiği İsrail’de, erken seçim açmazı siyasal iradeyi bir yılı aşkın bir mühlet hükümetsiz bırakmıştır. Bu geçiş periyodunda (2019-2020) savunma bakanlığının Suriye’ye karşı uyguladığı siyaset ABD Lideri Donald Trump’ın çekilme açıklaması yaptığı tarihinden itibaren birkaç ay sakin bir seyir izlese de kısa bir mühlet içerisinde Suriye topraklarında İran maksatlarına karşı yapılan hava hücumlarına devam edilmiştir. 2020 Şubat’ında devrin savunma bakanı Naftali Bennet’e nazaran İran’ın bir yıl içerisinde Suriye’den çıkartılacağı öne sürülmüş ancak yeni koalisyon hükümetinde 2020 Mayıs ayı itibariyle İsrail Savunma Bakanlığı’nın ve Dışişleri Bakanlığı’nın merkez parti olan Mavi-Beyaz’ın önderi Benny Gantz’a geçmesi ile birlikte İsrail’in daima hücumları bir müddettir tekrarlanmamaktadır. Bir aydır süren bu yalancı baharı ise hükümet önceliklerinde geri planda kalması ile kıymetlendirmemiz mümkündür.
Netanyahu-Gantz hükümetinin hali hazırda denetim altında tutulabilen kuzey hududu üstünde yeni tartışmaları fitillemek yerine öncelikli gayeleri olan Batı Şeria’nın ilhakına odaklandıkları ve Kovid-19 pandemi sürecinde yavaşlayan işgal programının ABD Başkanlık seçimleri öncesine yetiştirilmeye çalışıldığı aşikardır. Bu noktada İsrail’in Suriye’de en faal aktör olarak tanımlanabilecek olan Rusya ile 2015 yılından itibaren mekik diplomasisi içerisinde bulunduğunu söylememizde fayda vardır. Başbakan Bünyamin Netenyahu’nun geçtiğimiz beş yıl içerisinde yapmış olduğu onlarca Moskova ziyareti sayesinde İran’ın Suriye’de kâğıt üstünde müttefiki olarak gösterilen Rusya’dan önemli ayrıcalıklar elde etmiştir. 2016 Rusya-İsrail saldırmazlık muahedesi ile yapılacak olan operasyonlarda iki ülkenin birbirini tolere etmesinin yolu açılmıştır. Böylece İsrail karşı cephesinde önemli bir ortak kazanmıştır.
BAE VE SUUD’LA YAKINLAŞTI
İsrail’in salt güvenlik kaygıları ile Suriye savaşına müdahil olmadığı ortadadır. İsrail’in Körfez ülkeleri ve Suudi Arabistan ile olan münasebetlerindeki müspet ivmenin Suriye savaşındaki tavrı ile gerçek orantılı olarak yükseldiği düşünülünce İran zıtlığı üzerinden Suriye ve Lübnan topraklarına yapmış olduğu müdahaleler yeni iştiraklerin kapısını açmıştır. Öte yandan İsrail’in ana söylemi Suriye-Lübnan aksından İran’ı çıkartmak olsa da göz gerisi edilmemesi gereken pragmatist bir yaklaşım kelam bahsidir. İsrail, Suriyelilerin Şam idaresine karşı ayaklanmalarının yasal sebepleri ile ilgilenmek yerine etnik ayrılıkçı bir politikayı da devreye sokmaya çalışmaktadır. Savaşın başlangıcından günümüze YPG eksenindeki ögeler aracılığı ile propaganda faaliyetleri içerisinde bulunan İsrail kurumları gözden kaçmamaktadır. Kudüs İbrani Üniversitesi’nde 2017 yılında düzenlenen ve ülke gündemine bomba üzere düşen “Suriye muhalifleri” konferansında YPG tezleri üzerinden bir Şam idaresi ve DAEŞ aykırılığı oluşturmak istenmiş, ilerleyen yıllarda Suriye’nin kuzeyinde Türkiye’nin yasal müdafaa hakkı olan terör operasyonlarında şahsen İsrail başbakanı Netenyahu tarafından manipülatif bir lisanla eleştirilmiştir.
Suriye İç Savaşı’nın İsrail açısından büyük bir konformizm doğurduğu aşikardır. Ortadoğu’da sınırsal hareket serbestîsinin ötesinde diplomatik mevzi kazanmasını sağlayan bu kriz, Suriye’den İsrail’e yönelecek tehditlerin bertaraf edilebilmesinin ötesinde siyasal bir avantaja dönüşmüştür. Suriye’nin güneyinde Şam idaresinin aktifliği ortadayken. Suriye’nin güneyinde İsrail tarafından desteklenen birtakım muhalif ögeler olsa da İran dayanaklı merkezlere hücum mazereti ile Suriye ve Lübnan hava alanlarının ihlali İsrail’e askeri manada ve siyasi manada hareket kabiliyeti sağlamaktadır. İsrail Lübnan’ın kara, hava ve deniz sonlarını 2019’da 2.290 kere 2020’nin birinci beş ayında ise 1010 defa ihlal etmiştir. Bu hareket kabiliyetinin ötesinde de İran aksiliği üzerinden derinleştirdiği Suriye siyaseti İsrail’i; Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri ile yakınlaştırmıştır. Uzun yıllardır Netanyahu’nun tek başına büyük bir pragmatizm ile yönetim ettiği Suriye siyasetinin yeni koalisyon hükümeti ile ne halde sürdürüleceği şu an için muammadır. En azından; Suudi Arabistan, BAE ve İsrail ittifakının test alanlarından birisi olan Suriye’de İsrail’in Suriye siyasetlerinin 20. Yüzyıl’daki kadar Ortadoğu’nun dengelerinden bağımsız olmayacağını söylenebilir.
