Fas ile Polisario Cephesi ortasındaki ‘Batı Sahra Sorunu’ 45 yıldır çözülemiyor
Polisario Cephesi’nin Fas ile Moritanya ortasındaki Kerkerat Hudut Kapısı’nı geçişlere kapatmasının akabinde yine gündeme gelen “Batı Sahra Sorunu”, 1975’ten bu yana çözülmeyi bekliyor.
Fas Dışişleri Bakanlığı’ndan 13 Kasım’da yapılan yazılı açıklamada, Polisario Cephesi’nin Batı Sahra bölgesindeki Kerkerat Hudut Kapısı’nda son periyottaki “tehlikeli kışkırtmalarına” karşı operasyon başlatıldığı duyuruldu.
Fas ordusunun gerçekleştirdiği operasyonda, Polisario Cephesi’ne bağlı silahlı milislerle yaşanan karşılıklı çatışma sonrasında Kerkerat Hudut Kapısı’nda güvenliğin külliyen sağlandığı belirtti.
Polisario Cephesi ise sonraki gün Fas ile 1991 yılında Birleşmiş Milletler nezaretinde imzalanan ateşkes mutabakatının iptal edildiğini açıkladı.
Polisario Cephesi Genel Sekreteri İbrahim Gali tarafından imzalanan ve Polisario’ya bağlı bir haber ajansında yer alan açıklamada, “Fas ile ateşkes muahedesi resmen iptal edildi. Bunun sonucunda halkımızın yasal haklarını savunmak için savaş hareketleri yine devrededir.” sözleri kullanıldı.
Rabat idaresi ise, 15 Kasım’da Kerkerat tampon bölgesindeki Moritanya hudut kapısında güvenliğin sağlandığını, karşılıklı olarak insan ve mal geçişlerinin başladığını açıkladı.
Bu süratli gelişmeler, Batı Sahra üzerinde 40 yıldan uzun müddettir devam eden sorun ve çekişmeleri yine gün yüzüne çıkardı.
İspanya sömürgesine karşı ayaklanmalar
İspanya sömürgesine karşı 1970’te başlayan ayaklanmalar, 3 yıl sonra Mustafa Seyyid önderliğinde Polisario Cephesi’nin kurulması ile yeni bir sürece evrildi.
Sömürgecileri bölgeden çıkarmak için başlayan isyan, Polisario Cephesi’nin bağımsızlık talebi ve silahlı çabasıyla devam etti.
Batı Sahra halkını temsil ettiğini öne süren Polisario Cephesi, bölgenin bağımsızlığı için birinci fırsatı Memleketler arası Adalet Divanı’nda elde etti. 1975 yılında toplanan Memleketler arası Adalet Divanı, Batı Sahra halkının “kendi yazgısını tayin etme hakkı” olduğunu ilan etti.
Bağımsızlık yerine referandum
Uluslararası Adalet Divanı’nın kararı üzerine İspanya, bölgede referandum yapmayı önerdi ve çıkacak sonuca bağlı kalacağını taahhüt etti.
Uluslararası Adalet Divanı’nın kararı üzerine İspanya, bölgede referandum yapmayı önerdi ve çıkacak sonuca bağlı kalacağını taahhüt etti.
Uluslararası Adalet Divanı, 16 Ekim 1975’te Batı Sahra’nın sahipsiz bir toprak olmadığını, Fas Sultanı ile Sahra kabileleri ortasında bağlılık alakası olduğu istikametinde bir istişare görüşü yayınlandı.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu ise, 22 Ekim 1975’te ilgili tarafların uyuşmazlığı barışçıl yollarla çözmek için müzakereler yürütebileceği istikametinde kararını açıkladı.
Yeşil yürüyüş
Referandum kararı alınmasının akabinde, Periyodun Fas Hükümdarı 2’nci Hasan’ın daveti üzerine 6 Kasım 1975’te 350 bin civarında Faslı, Batı Sahra’ya “Yeşil Yürüyüş” isminde bir yürüyüş düzenleyerek bölgeye girdi. Bunun üzerine İspanya referandumdan vazgeçti.
Madrid’de, 14 Kasım 1975’te İspanya’nın Sahra bölgesindeki sömürgesini sona erdiren muahede imzalandı.
Batı Sahra’nın kuzey ve orta bölgesini Fas geri alırken, güney bölgesi Moritanya’ya iade edildi. İspanya 12 Ocak 1976’da Batı Sahra’daki son askerini de bölgeden çekti.
İspanya’nın çekilmesinden 6 hafta sonra, 27 Şubat 1976’da Polisario Cephesi Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etti.
14 Nisan 1976’da Moritanya ve Fas ortalarında Sahra’nın bölünmesi konusunda bir muahede imzalanırken, öteki yandan Polisario Cephesi ile ortalarında çatışmalar patlak verdi.
Polisario’nun lideri Mustafa es-Seyyid, 9 Haziran 1976’da Moritanya’nın başşehri Novakşot’a düzenledikleri taarruz sonrası, Moritanya güçleri ile girdikleri çatışmada öldürüldü.
Moritanya 5 Ağustos 1979’da Batı Sahra’da denetim ettiği topraklardan Polisario Cephesi ile barış mutabakatı imzalayarak çekilirken tıpkı ayın 14’ünde Fas bu bölgeleri denetimi altına aldı.
Fas, Mart ve Ağustos 1980 ortasında Batı Sahra’nın fosfat bakımından güçlü güney topraklarını korumak için 1200 kilometre uzunluğunda bir güvenlik duvarı inşa etti.
Fas, 27 Eylül 1983’te Batı Sahra bölgesinin kendi yazgısını tayin için referandum yapılmasını kabul ettiğini duyurdu.
Dolaylı görüşmeler ve ateşkes
Birleşmiş Milletler (BM) ve Senegal Lideri Abdu Diyuf’un nezaretinde, Nisan 1986’da Fas ile Polisario Cephesi ortasında dolaylı görüşmeler başladı.
BM Genel Konseyi, 31 Ekim 1986’da, çatışmanın tarafları ortasında direkt müzakereler yapılması davetinde bulunan kararı kabul etti.
Fas ve Polisario Cephesi, çatışmayı çözmek için ortaya koyulan planın kabul edilmesinin akabinde 30 Ağustos 1988’de BM Genel Sekreterinin ateşkes tekliflerini kabul etti.
Ateşkesi izlemek ve referandumu düzenlemek için bir BM Batı Sahra’daki Referandum Misyonu‘nun (MINURSO) kurulması tarafında 29 Nisan 1991‘de 690 sayılı Güvenlik Kurulu Kararı yayınlandı.
Ateşkes muahedesi 16 yıllık savaşın ardından 16 Eylül 1991‘de MINURSO nezaretinde yürürlüğe girdi.
12 Aralık 1993‘te ise referanduma katılma hakkı olanların sayımı başladı.
3 Eylül 1998‘de, yurt dışında ikamet eden Sahravilerin haricinde 147 bin kişinin sayılmasıyla kimlik tespiti çalışmaları sona erdi, fakat Polisario Cephesi’nin itirazı nedeniyle belgeler askıda kaldı.
Özerklik teklifleri hayata geçirilemedi
Fas, 10 Mart 2003’te BM temsilcisine, konumunu Fas egemenliği altında özerk idareye dayalı bir siyasi tahlil anlayışına nazaran belirlediğini iletti.
BM ise, Temmuz 2003’te, beş yıllık özerk idareden sonra bir bağımsızlık referandum düzenleme teklifini desteklediğini açıkladı, bu durum Fas’ın reddettiği bir yol haritası oldu ve hayata geçirilemedi.
Rabat, 11 Nisan 2007’de, BM’ye Fas egemenliği altında Batı Sahra’da “genişletilmiş özerklik” olması formunda bir teklifte bulundu lakin Polisario bu teklifi kabul etmedi.
New York’ta 18 ve 19 Haziran 2007’de, iki taraf ortasında birinci cins müzakere görüşmeleri yapıldı.
Mart 2012’de, gayrı resmi müzakerelerin dokuzuncu çeşidi ilerleme kaydedilmeden sona erdi ve 2017’de tekrar başlayana kadar askıya alındı.
Ban Ki-moon Batı Sahra konusunda Fas ile aykırı düştü
Fas, Mart 2016’da periyodun BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon’u tıpkı ayın başında Cezayir’deki bir Sahravi mülteci kampına yaptığı ziyaret sebebiyle eleştirirken, Dışişleri Bakanlığı ziyaret sırasında Ban Ki-moon’un Batı Sahra’daki durumu “işgal” sözü ile nitelendirmesini kınadı.
13 Mart 2016’da Rabat’ta yüzbinlerce kişi BM Genel Sekreterini “tarafsız olmadığı” münasebeti ile protesto ederken, Ban Ki-Moon Fas’ın kendisine yahut BM’ye “saygı göstermediğini” öne sürdü.
İlerleme sağlanamayan görüşmeler
BM’nin Batı Sahra temsilcisi Christopher Ross, 6 Mart 2017’de çatışmaya bir tahlil bulmak için harcadığı sekiz yılın akabinde istifasını sundu.
Eski Almanya Cumhurbaşkanı Horst Köhler, 16 Ağustos 2017’de BM Batı Sahra Temsiciliğini devraldı ve daha sonra Rabat, Cezayir ve Polisario Cephesinin merkezinin bulunduğu Cezayir’deki Tinduf kentini ziyaret etti.
Cenevre, 21 Mart 2019’da BM nezaretinde Fas, Cezayir ve Moritanya dışişleri bakanları ve Polisario Cephesinden bir temsilcinin iştiraki ile ikinci çeşit müzakerelere mesken sahipliği yaptı.
Koller’in 22 Mayıs 2019’da sıhhat nedenleriyle istifa etmesinden bu yana BM Genel Sekreteri şimdiye kadar Batı Sahra için yeni bir temsilci atamadı.
Gerginlik devam ediyor
Fas Dışişleri Bakanlığı’ndan 13 Kasım’da yapılan yazılı açıklamada, Polisario Cephesi’nin Batı Sahra bölgesindeki Gergarat tampon bölgesinde son periyottaki “tehlikeli kışkırtmalarına” karşı operasyon başlatıldığı duyurulmuştu.
Polisario Cephesi de 14 Kasım’da, Fas ile 1991 yılında Birleşmiş Milletler (BM) nezaretinde imzalanan ateşkes mutabakatının iptal edildiğini açıklamıştı.