Türkiye İş Bankası tarafından ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün kullanımına sunulan “Deniz Kaşifi” isimli glider aygıtı, su altı keşiflerini sürdürüyor. Birinci araştırmasını Marmara’da tamamlayan Deniz Kaşifi, artık de Akdeniz‘de ölçümler yaparak bilime ışık tutacak datalar toplayacak.
Türkiye İş Bankası ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin (ODTÜ) denizlerimizdeki kirliliğin önlenmesi ve ekosistemin sürdürülebilirliği için “Dünya bizim gelecek bizim” diyerek hayata geçirdiği iş birliği deniz çalışmalarına katkı sunmaya devam ediyor. Ülkemizde birinci sefer kullanılan ve bilimsel çalışmalara takviye olmak üzere ODTÜ bünyesindeki Deniz Bilimleri Enstitüsü’ne teslim edilen “Deniz Kaşifi” isimli insansız su altı planörü glider aygıtı, Marmara’nın akabinde Türkiye-KKTC ortasındaki bölgede araştırma yapmak üzere suya indi.
“Deniz Kaşifi”, kelam konusu alanda ODTÜ’ye bağlı Deniz Ekosistem ve İklim Araştırmaları Merkezi’nin (DEKOSİM) mevsimsel olarak yılda 4 kere gerçekleştirdiği seferlere katılacak. Tıpkı vakitte derin denizlerde daha kapsamlı bir formda ölçüm yaparak bilime ışık tutacak datalar toplayacak.
AKDENİZ’DE 20 GÜNLÜK KEŞİF
Türkiye’de daha evvel hiç yapılmamış en detaylı ve yüksek çözünürlüklü ölçüm çalışmasını gerçekleştirecek olan “Deniz Kaşifi”, Akdeniz‘de yaklaşık 20 gün boyunca kalacak.
Bu deniz çalışmasında, Doğu Akdeniz‘de ilkbahar sonu ve yaz başında sistemli olarak gerçekleşen iki tabiat olayının daha güzel anlaşılması amaçlanıyor. Doğu Akdeniz suyunda ısının artmasıyla birlikte alt ve üst su katmanlardaki sıcaklık farkı, denizlerdeki üretim ve deveranı etkileyen bir katmanlaşma başlatıyor. Alt ve üst katmanlardaki su sıcaklıklarının ve yoğunluklarının birbiriyle yakınlaşmasıyla gerçekleşen kış karışımı sayesinde, olağanda besin tuzları derin sulardan yüzeye taşınıyor. Lakin bu katmanlaşma oksijen kaynağı, mikroskobik bitkisel organizmalar olan fitoplanktonun çoğalması için gereken besin tuzlarının yüzeye taşınmasına mahzur oluyor. Tüm Akdeniz için kıymetli olan Levanten orta katman suyu da bu periyotta oluşuyor. Kısa vadeli deniz seferleri, bu iki olayın açıklanması için kâfi olmuyor. Son teknolojilerle donatılan Deniz Kaşifi’nin uzun mühlet aralıksız çalışma yapabilme kapasitesi sayesinde daha ayrıntılı bilgilerin elde edilmesi öngörülüyor.
“Deniz Kaşifi”, iklim değişikliğinin denizlerdeki olumsuz tesirleri başta olmak üzere yüksek bilgi gereksinimi duyulan meselelerin tespiti, takibi, tahlil teklifleri geliştirilmesi ve gerekli önlemlerin alınabilmesi için bilgi topluyor. Bu bilgiler, Marmara’da yaşanan müsilaj üzere felaketlerin ve kirliliğin önlenmesinin yanı sıra denizlerimizdeki ekosistemin sürdürülebilirliğine yönelik bilimsel çalışmalara katkı sunması açısından da büyük ehemmiyet taşıyor.
Yürütülen iş birliği kapsamında, üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizde deniz kirliliği konusundaki bilimsel ve akademik çalışmaların hem daha verimli hem de daha büyük ölçekli yapılabilmesi hedefleniyor. Buna ek olarak, yürütülen çalışmanın orta ve uzun vadede hayatın, gezegenimizdeki biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemin değerli bir kaynağı olan denizlerin korunması, kirliliğin önüne geçilmesi konusunda toplumu bilinçlendirme, deniz ve iklim okuryazarlığını artırma istikametinde de genişletilmesi öngörülüyor.
BİN METRE DERİNLİĞE İNEBİLEN AYGIT, DÜNYADAKİ BENZERLERİNDEN AYRILIYOR
Deniz altında gemiden bağımsız olarak belirlenen bir rotada 100 güne kadar daima ölçüm yapabilen aygıt, yüzeyden bin metre derinliğe kadar inip çıkarak ilerliyor.
Her salınımın sonunda yüzeye çıktığında topladığı dataları uydu sistemi üzerinden bilim beşerlerine aktarabilen bu aygıtın üzerinde denizlerdeki sıcaklık, tuzluluk, oksijen, klorofil, bulanıklık üzere su kolonunun özelliklerini ölçebilen çok çeşitli sensörler bulunuyor. Her türlü hava ve deniz şartında oşinografik ölçümler için kullanılabilen glider aygıtı, üzerinde taşıdığı gerçek vakitli azot ölçebilen sensörüyle dünyadaki benzerlerinden ayrılıyor. Kelam konusu sensör, şu anda denizlerde besin tuzu ölçümü yapabilen en son teknolojiyi içeriyor.
MARMARA’DA KIYMETLİ BULGULARA RASTLANDI
İlk araştırma keşfini 12-16 Ocak 2023 tarihleri ortasında Marmara’da yapan aygıt, bu keşifte İstanbul Boğazı’ndan Marmara’ya giren akıntının yarattığı değişiklikler ve doğu batı tarafındaki oksijen dağılımı dahil su kolundaki değişimleri inceledi. Keşifte, Boğaz akıntısının 24 saat içinde gücüne nazaran üst ve alt suyu karıştırarak üst suda sıcaklık ve tuzluluk değişimlerine neden olduğu gözlemlendi. Daha evvel modellerle kestirim edilen ve uydudan sinyali görülen bu durum, birinci kere gerçek vakitli ve yerinde ölçümlerle ayrıntılı bir formda ortaya konuldu. Bu değişiklikler, vakit içerisinde çeşit çeşitliliğinin azalması, besin bulmada zorluk ve deniz canlılarının göç etmesi üzere pek çok meseleye neden olabilir.
Doğu-batı ekseninde uzanan kesitte ise ölçümlerin kış aylarında gerçekleştirilmesine ve oksijen çözünürlüğünün yüksek olmasına karşın batıdan doğuya gitgide alt katmandaki oksijenin çok süratli azaldığı görüldü. Kesitin bilhassa batı kısmında kalan kısmında döngüsel akıntılarla (girdaplar) güney baseni alt suyuna önemli bir taze su eklendiği anlaşıldı. Bu durum, Marmara taban suyunun kirlilik, iklim değişikliği üzere dış baskılara karşı direncini artırıyor. Fakat yazın başlamasıyla bu durumun ortadan kalktığı da biliniyor.
