Azerbaycan’ın, işgal altındaki topraklarını kurtarmasıyla yaklaşık 30 yıldır belirsizliğin korunduğu Dağlık Karabağ ile etrafındaki bölgede yeni durum şekillendi.
Bölgenin yeni durumu, Azerbaycan ordusunun savaş meydanında elde ettiği zaferler ve Rusya’nın orta buluculuğunda 10 Kasım’da imzalanan bildiriyle belirlendi. Azerbaycan ordusunun 27 Eylül’de başlattığı operasyon başarılı olunca, Ermenistan yenilgiyi kabul edip, ateşkes bildirisini imzalayarak ordusunu bölgeden çekti.
Azerbaycanlılar işgalden evvelki meskenlerine dönecek
Azerbaycan ordusunun operasyonuyla kurtarılan Fuzuli, Cebrail, Zengilan, Gubadlı ve Şuşa’da işgalden evvel olduğu üzere yeniden Azerbaycanlılar yaşayacak. Bu 5 ilin alt ve üstyapıları onarıldıktan sonra yaklaşık 30 yıldır mecburi göçkün olarak yaşayan Azerbaycanlılar eski meskenlerine dönebilecek.
Ateşkes bildirisi gereği Ermeni silahlı güçlerinden ve buraya sonradan yasa dışı formda yerleştirilen Ermeni nüfustan arındırılan Ağdam, Kelbecer ve Laçın vilayetlerinde de Azerbaycanlılar yaşayacak. Azerbaycan kaynaklarına nazaran, yaklaşık bir milyon Azerbaycanlı işgal nedeniyle topraklarından uzakta yaşıyordu. İşgalin sonlanmasıyla bu nüfusun topraklarına geri dönmesi bekleniyor.
Ateşkes bildirisinde Dağlık Karabağ bölgesinde rastgele bir idare statüsü yer almıyor. Karabağ bölgesindeki Hankendi, Hocavend, Hocalı ve Ağdere’de, şu an orada yaşayan Ermenilerle, işgal nedeniyle mecburen göçmek zorunda kalan Azerbaycanlılar yaşayacak. Bu bölgede yaşayan Ermeniler Azerbaycan vatandaşı olacak. Cumhurbaşkanı Aliyev, buradaki Ermenilerin hayatlarının evvelkinden daha âlâ olacağını her fırsatta lisana getiriyor.
Buralarda yaşayan Ermeni halkın güvenliğini şimdilik Rus ögeler sağlayacak. Bölgede kurulacak Türk-Rus ortak merkezi de ateşkesin uygulanmasını denetleyecek.
Yeni koridorlar inşa edilecek
Dağlık Karabağ ile Ermenistan ortasında tek yol olan ve “Laçın koridoru” diye isimlendirilen güzergah, 5 yıl boyunca bölgede süreksiz vazifeli Rus askerlerinin denetiminde olacak. Laçın kent merkezi, derinliği 5 kilometre olarak belirlenen koridorun içinde kaldığı için burada da 3 yıl boyunca Rus ögeler bulunacak. Bu yolun 3 yıl içinde kent merkezinin dışına çıkartılması planlanıyor. Cumhurbaşkanı Aliyev’in daha kısa müddette tamamlanacağını söylediği yolun kullanıma açılmasıyla Laçın kent merkezindeki Rus askerlerinin vazifeleri tamamlanmış olacak.
Ermenistan’tan Hankendi’ne giden yol, Azerbaycan’ın işgalden kurtardığı ve denetimine aldığı Şuşa merkezinden geçiyor. Ateşkes gereği bu yol da kent dışına çıkartılacak. Hankendi’nde yaşayan Azerbaycan vatandaşı Ermeniler, yapılacak etraf yoluyla Ermenistan’a gidip gelebilecek. Gelecek periyotta giriş çıkışların denetimi Azerbaycan tarafından yapılacak.
Ateşkes görüşmelerinde Cumhurbaşkanı Aliyev’in bilhassa talep ettiği Nahçıvan ile Azerbaycan’ın batı vilayetlerini bağlayan koridor da bölgenin yeni gerçeklerinden birisi olacak. Eski Sovyetler Birliği devrinde, Nahçıvan ile Azerbaycan’ın ana kısmı, demir yolu ve kara yoluyla birbirine bağlanıyordu. İşgal periyodunda kopan bu irtibat yine sağlanacak. Bu koridorun güvenliğini 5 yıl mühletle Rus askerleri sağlayacak. Rus askerlerinin bölgedeki vazife müddeti, taraflar itiraz etmediği sürece devam edecek. İtiraz eden taraf, mühletin dolmasından 6 ay evvel bunu bildirmek zorunda olacak.
Türkiye-Azerbaycan kara irtibatı kuruluyor
Koridorun tamamlanmasıyla Türkiye ile Azerbaycan ortasında kara kontağı da sağlanmış olacak. Cumhurbaşkanı Aliyev, İran, Rusya, Türkiye ile isterse Ermenistan’ın da bu koridora katılabileceğini söyledi.
Dağlık Karabağ ve etrafındaki vilayetleri, yine yapılanma, rehabilitasyon ve barış içinde bir ortada yaşamanın tekrar sağlanacağı bir periyot bekliyor.
