DR. TUBA YILDIZ
4 Ağustos’ta Beyrut Limanı’nda gerçekleşen dehşetli patlama, bilhassa Ekim protestolarının başlamasıyla güç kurallar altında yaşayan Lübnan halkının büyük bir şoka girmesine yol açtı. Yeni kurulan hükümetin iktisattaki gerekli güzelleştirmesi yerine getirememesi nedeniyle enflasyonun tırmandığı ve halkının yarısının yoksulluk hududunun altına çekildiği Lübnan, mali krizlerinin yanısıra siyasi çekişmelere de sahne olmaya başlamıştı. Patlamadan bir gün evvel Dışişleri Bakanı’nın siyasi baskılar teziyle istifa ettiği ülkede iç krizler devam ederken yaşanan patlama, 1990’lardan sonra toparlanmaya çalışan Lübnan’ı yine iç savaş periyoduna geri götürdü. Limandaki 2750 ton amonyum nitratın patlamasıyla ortaya çıkan tezler ve Lübnanlıların içine düştükleri dilemma ise sosyo-politik kırılganlığı bir sefer daha gün yüzüne çıkardı.
SALDIRI MI İHMAL Mİ?
Patlamanın üzerinden çok kısa bir vakit geçmesine karşın yerli ve yabancı analistler süratli bir biçimde çeşitli tezlerle patlama senaryolarını gündeme getirmeye başladılar. Birinci etapta Lübnan’ın müzmin sorunu olan Hizbullah- İsrail düşmanlığı nedeniyle “bu bir hücum mıydı” sorusunu soran pek çok kişi, bu türlü bir patlamanın salt kaza yapıtı olmayacağını savunarak taarruz ihtimalini değerlendirdiler. Birtakım İsrailli kaynakların da Hizbullah’ın limandaki amonyum nitratları 1982 ve 2006’daki krizlerden sonra 3. İsrail-Hizbullah savaşını başlatmak için kullanacağını öne sürmeleri, İsrail’in depoları imha ederek savaşın önüne geçti ve kendi güvenliğini sağlamayı başardığını tezlerini güçlendirdi. İsrail makamları ise hükümetin Hizbullah’ın sahip olduğu patlayıcılarla ilgili raporlara sahip olduğunu kabul etti lakin Beyrut Limanı’ndaki faciadan sorumlu olmadıklarını lisana getirdi. İsrail istihbarat kaynakları, uzun vakittir Hizbullah’ın patlayıcı depolarını rapor ettiklerini bildirirken, bunu bilmiş olmalarının ortadan kaldırmak için kâfi sebebi taşımadığını söylüyorlar. Nasrallah’ın günler sonra yaptığı açıklamada limanın içinde patlayıcıların olduğunu bilmediklerini tabir etmesi ise Hizbullah’a yönelik suçlamaların artmasına yol açtı. Gerçekten Nasrallah’ın 2017 yılında İsrail’in Hayfa Limanı’ndaki patlayıcılarından haberdar olduklarını, İsrail nereye taşırsa taşısın yerini öğreneceklerini içeren konuşmasıyla Beyrut’taki limanda ne olduğunu bilmediğini söylemesi ortasındaki çelişki açık bir halde görülüyor. Bununla birlikte bu çelişki Hizbullah’ın Beyrut’ta bulunan patlayıcıların sahibi olduğu ve İsrail’e karşı kullanacağına dair tam bir delili da barındırmıyor. Kaldı ki limandaki patlayıcıların yok olması Hizbullah’ın güneydeki askeri gücü göz önünde bulundurulduğunda silahlı gücünden bir şey kaybettirmeyeceğini gösteriyor.
Saldırı olduğuna dair olan görüşler gün geçtikçe zayıflarken ihmalden kaynaklandığı söylentileri daha fazla açığa çıkmaya başladı. Lakin bu sefer de bütün oklar Cumhurbaşkanı Mişel Avn’a, eski Başbakan Saad Hariri’ye ve limanla ilgili raporları dikkate almayan yargı makamlarına yöneldi. Hariri’nin patlamadan bir gün sonra limanın yakınlarında bulunan babasının mezarını ziyaret ederken halktan gördüğü reaksiyon bunun bir yansıması oldu. Halkın can güvenliğini bu kadar tehdit eden bir deponun bu kadar ihmal edilmesi ise sabotaj ihtimalini güçlendiren noktalardan biri oldu. Ülkenin en kıymetli ticaret duraklarından olan limanların siyasi ve bürokratik kıymeti dikkate alındığında liman siyasetinin getirdiği sonuçların faturasının da sorulması gerekliliği değer arz ediyor.
ÖFKE VE ÇELİŞKİ BİR ARADA
Patlamanın akabinde ortaya konan sebepler ve yapılan açıklamaların hiçbiri Lübnan halkını ikna etmeyi başaramadı. Başbakan Hasan Diyab’ın patlayıcıların uzun müddettir limanda tutulmasının sebebini bilmediğini söylemesi Nasrallah’ın sözleriyle birleşince siyasi tıkanıklık hatalı arama noktasında kendisini bir kez daha gösterdi. Öteki taraftan Başbakan’ın iki ay içinde erken seçime gidilmesi için teklif sunacağı ve ıslahatlar konusunda ne yapacağına dair tek söz etmemesine karşın bu müddet içinde sorumluluğu ele alacağını duyurması, Diyab’ın elindeki son fırsatı da değerlendirmeye çalıştığı izlenimini verdi. Başbakan’ın tersine artık bu yükü kaldıramayacağını söyleyen kimi vekiller ise istifa ederek sistem dışına çıkmaya başladılar.
Açıklamalar ve istifalar peş peşe geldi lakin Lübnan halkı faciadan beş gün sonra tekrar Şehitler Meydanı’nda buluşmak için büyük bir toplumsal medya hareketi başlattı. Ekimden bu yana kesintili de olsa devam eden şovlarda Hasan Diyab hükümetinin başarısız ekonomik ve siyasi atılımlarına karşı çaba eden halk, patlamanın tesiriyle tekrar ihtilal havasına büründü. Meydana çağrılan Lübnanlıların artık barışçıl olmamaları gerektiğini, müzik söyleyerek ihtilal yapma vaktinin geçtiğini ve tüm öfkenin sokağa yansımasının kural olduğunu belirten aktivistler, 8 Ağustos akşamı Lübnan’ın miladını gerçekleştirecekleri inancıyla tekrar sokağa indiler. Bununla birlikte Lübnan’ı daha büyük bir krize sürükleyecek çatışmayı da arzulamadıklarını belirten aktivistler tüm siyasalların istifalarını açıklamalarına kadar direnç gösterilmesi davetinde bulundular.
MİŞEL AVN-HİZBULLAH İTTİFAKI
Protestolar başlamadan ortaya atılan senaryolar ise toplumsal direnişe karşı oluşan farklı refleksleri de ortaya çıkarır biçimde oldu. Planlanan saatten evvel şovların başlaması ve kısa mühlet içinde güvenlik güçleriyle çatışmaya girilmesi, milis güçlerin alana indirildiğini ve gerçek göstericilerin isteklerini alamadan dağıtılması için planlandığı yorumlarının yapılmasına yol açtı. Nasrallah’ın protestocuları “kaos çıkarıp tahkikatın yapılmasını istemiyor musunuz?” sorusuyla eleştirmesi ve Hizbullah yanlısı Şiilerin aksiyonlara katılmayarak toplumun bizatihi kendisine gösterdikleri hal ise birlik eforlarına düşen gölgeyi yansıttı. Hizbullah’ın askeri gücünün yanısıra toplumsal hizmet kurumlarıyla Şiilerin toplumsal gereksinimlerine yanıt verdiği bilinse de Şii nüfusun büyük bir kısmının orta ve alt tabakayı oluşturuyor olması ve ülkedeki ekonomik buhrandan ziyadesiyle etkilenmesi, patlama öncesi protestolarda yer almalarına yol açmıştı. Fakat üç gündür devam eden protestolara katılmamaları Hizbullah’ı müdafaaları mezhepçi hislerin baskın tarafını öne çıkardı. Birebir durum ülkedeki öbür bir çoğunluğu oluşturan Hristiyanları da bir ölçüde kapsıyor. Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın Hizbullah’la olan ittifakı Hristiyan kısmın büyük ölçüde rahatsız olup sokağa inmesini sağlasa da evvelki şovlardan farklı olarak siyasette Hristiyan tartısının hissedilmesini istiyorlar. Cumartesi akşamı başlayan şovların bir başka yansıması ise protestocuların bakanlıklarının ele geçirilmesinden kısa bir mühlet sonra evrakları yakıp geri çıkarılmaları karşısında pasif direniş göstermeleri oldu. Bu noktada kolluk kuvvetlerinin ilerlemesi karşısında geri çekilen protestocuların iç savaş ihtimaline karşı taşıdıkları telaş da açığa çıktı.
Bu basamakta sorulması gereken soru ise şu: Lübnan halkı patlamayla birlikte son haddine ulaşan toplumsal krizi gerçek bir siyasi değişim için kullanmayı başarabilecek mi? Çünkü mezhepçiliğin ne olursa olsun Lübnan toplumunun damarlarına işlemiş olması bir yana, iç savaşın tekrar doğmasından çekinilerek kanlı çatışmalardan uzak durulması toplumun yumuşak geçiş taraftarı olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte Lübnan’da gelinen son duruma nazaran artık yumuşak geçişin mümkün olmadığı ve 128 sandalyeli meclisin artık hiçbir mezhebi temsil etmediği açık bir biçimde görülüyor. Başbakan Hasan Diyab’ın 10 Ağustos’ta toplumsal baskıya daha fazla dayanamayarak istifa etmesi ve Lübnan’ın yine hükümetsiz bir sürece girmesi bunun en öne çıkan delillerinden biri olarak ortada. Münasebetiyle seçim sisteminin büsbütün değişmesi, mezhep vurgusunun satır ortalarına çekilmesi, Taif Anlaşması’nın birtakım unsurlarının geçersizliğinin kabulüyle Hizbullah’ın en azından askeri gücünün dengelenmesi ehemmiyet arz ediyor. Bu gerekliliklerin karşılanması kısa vadede güç olsa da Lübnan’ın önünde öbür bir alternatifin bulunmadığı yaşanan çıkmazlarda kendisini gösteriyor.
