DR. CAVİD VELİYEV – MEMLEKETLER ARASI BAĞLANTILAR TAHLİLLER MERKEZİ
İşgalci birliklerin beton tüneller ve yüzlerce hendekten oluşan savunma çizgisini kısa müddette dağıttı. Bunun da ötesinde Azerbaycan SİHA ve kamikaze droneların faal takviyesi ile işgalci birliklerin askeri-teknolojik gücünü yok etti. Bundan öteki Azerbaycan ordusu Ermenistan`la işgal altındaki Azerbaycan topraklarını bağlayan iki koridordan birini görsel olarak denetim altında tutabilen Murovdağ yüksekliğini işgalden kurtardı. İkinci koridor olan Laçin koridorunu ise uzaktan toplarla vurabiliyor. Hasebiyle işgalci Ermenistan`ın işgal bölgelerine silah ve asker göndermesi eskisi kadar kolay değil.
Neden artık?
26 yıldır işgalin devam etmesine karşın şu ana kadar birinci kez bu çapta bir çatışmanın olması her kes tarafından “neden şimdi” sorusunun sorulmasına neden oldu. Aslında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in açıklamalarına baktığımız vakit bu çatışmanın neden artık ortaya çıkmasını anlamak mümkündür. Birincisi, son 26 yıldır Minsk Kümesi çerçevesinde devam eden barış ve tahlil görüşmelerinin sonuç vermemesidir. İkincisi, Nikol Paşinyan`ın başbakanlığı periyodunda Ermenistan`ın atmış olduğu provokatif adımlardır. Nikol Paşinyan iktidara geldikten sonra Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`le görüşmüş ve bu sıkıntıyı çözmeye niyetli olduğunu açıklamış ve bir mühlet istemişti. Azerbaycan da güzel niyet göstererek bir müddet vermişti. Lakin 2019 yılında bir anda Paşinyan idaresi provokatif açıklamalarla gerginliğin artmasına neden oldu. Bazılarına nazaran, Paşinyan`ın gayesi ülke içinde iktidarını pekiştirmek için vakit kazanmaktı ve o vakti kazandıktan sonra açıklamaları radikalleşti. Kimi yorumlara nazaran, ise iç siyasette Karabağ`ın Ermeni klanı ile girdiği rekabet hasebiyle radikalleşti. Velhasıl Nikol Paşinyan da kendisinden evvelki siyasetçilerden farklı olmadı ve kısa müddette iktidarını korumak ismine radikal ve provokativ telaffuzlara sarıldı.
Paşinyan`ın 2019 yılın Ağustos ayında Azerbaycan`ın işgal altındaki topraklarına giderek “Karabağ Ermenistan’dır” kelamlarını sarf etmesi aslında sonun başlangıcı oldu. Akabinde 2020 yılının Nisan ayında işgal altındaki Azerbaycan topraklarında yeni bir yasadışı seçim yapıldı ve Azerbaycan`ın tarihi kültürel kenti Şuşa`da oyuncak bir yemin merasimi düzenlendi. Daha sonra olarak işgal altındaki bölgelerde kurulan kukla idarenin başşehri olarak Şuşa`yı ilan edeceklerini söylediler. Buna paralel olarak Suriye ve Lübnan`da yaşayan Ermenileri nümayişlerine bir halde işgal altındaki Azerbaycan topraklarına yerleştirdiler. İşgal altındaki Azerbaycan`ın yer isimlerini değiştirdiler ve Azerbaycan`ın tarihi yerlerini Azerbaycan Türk kültürüne yabancı olan motifler temelinde restore ettiler. Özcesi bir taraftan Azerbaycan`ın izlerini işgal altındaki topraklardan silmeye çalışırken, öteki taraftan Azerbaycan`ın bu durumu kabulleneceğini düşündüler.
Bunun da ötesinde daima Azerbaycan`ı yeni topraklar işgal etmekle tehdit ettiler. 2019 yılında Ermenistan`ın Savunma Bakanı Davit Tonoyan Nyu-York`ta Ermeni diasporası karşısında konuşurken. Azerbaycan`ı yeni topraklar işgal etmekle tehdit etti. 2020 yılının Temmuz ayının 14`de Tovuz bölgesine saldırdılar. Ermeni yetkililer sık-sık Azerbaycan`ın güç ve nakliyat projelerini vurmakla tehdit ettiler. Ağustos ayında bir Ermeni timi sızma teşebbüste bulundu ve tim kumandanı yakalandı. Bütün bunlarla Ermenistan Azerbaycan`a baskı uygulayarak diplomatik müzakerelerde de üstün taraf olmaya çalışmaktaydı. Bu nedenden ötürü Nisan 2020`de Madrid prensiplerinden çekildiklerini ve bundan sonra görüşmeleri bu çerçevede yürütmeyeceklerini duyurdular. Ermenistan bütün bunları yaparken Minsk Kümesi eş lideri ülkeleri Ermenistan`a karşı hiçbir reaksiyon vermediler ve Azerbaycan`ın ikazlarına karşın vermekten kaçındılar.
Ermenistan savaşı yaymaya çalıştı
27 Eylül`de başlayan çatışmalarda Ermenistan`ın işgalci ordusunun geri çekilmesi onun için önemli problemler yarattı. Bunun karşısında Ermenistan bir taraftan savaşı genişletmeğe çalışırken öteki taraftan, sivillere yönelik taarruzlar yapmağa başladı. Bilhassa Ermenistan topraklarından füzelerle hem sivil amaçları vurdu, hem de Azerbaycan`ın strateji yerlerini vurmağa çalıştı. Ermenistan uzun vakittir bu savaşa ya Rusya`yı direk, ya da Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) çerçevesinde dahil etmeğe çalıştı. Bunun için savaşın Ermenistan topraklarına sıçraması gerekiyordu ve o nedenle füze saldırısını Ermenistan topraklarından yaptı. Hedefi Azerbaycan`ın Ermenistan`ın askeri gayelerini vurmasını sağlamak ve savaş Ermenistan topraklarında devam ediyor bildirisini vermekti. Bu noktada Paşinyan`ın 3 kere Rusya Federasyonu Devlet Lideri Vladimir Putin`i aramasından sonra Putin bir açıklama yaparak, biz KGAÖ çerçevesinde sorumluluklarımızı yerine yetirmeye hazırız, ama savaş Ermenistan topraklarında yaşanmıyor, açıklaması Ermenistan acısından tam bir hayal kırıklığı oldu. Vladimir Putin`in bu açıklamasından hayal kırıklığına uğrayan Ermenistan Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov aracılığı ile süreci lehine dönüştürmeğe çalıştı.
Moskova`da açıklanan süreksiz insani ateşkes
Aslında çatışmalar başladığı günden Paşinyan daima olarak bütün önderleri arayarak ateşkes sağlanması için çalıştı. Dünya başkanlarından ise sorunun tahliline ait teklifler yerine işgali pekiştirecek ateşkes davetleri geldi. Bunun da ötesinde Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron`un birbiri ile çelişen açıklama ve tavırları ise reaksiyonla karşılandı.
Rusya Federasyonu Devlet Lideri Vladimir Putin`in daveti ile Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Zöhrab Mnatsakanyan ortasında ateşkes hakkında bir açıklama ilan edildi. Bu bir mutabakat değildi ve süreksiz bir açıklama idi. Dört unsurluk açıklamanın hazırlanması için taraflar ortasında 11 saatlik görüşmelerde açıklanan dört unsurluk bildiriye Ermenistan tarafı kendi kaidelerini dahil etmeye çalışsa da başarılı olamadı. Moskova`nın teşebbüsü ile açıklanan insani ateşkes bildirisi 48-72 saat içinde esir ve cenazelerin değiştirilmesi emeli taşımaktaydı. Bu açıklamanın kalıcı olması için tarafların daha kapsamlı bir ateşkes muahedesi imzalaması gerekiyordu. Bu noktada Azerbaycan`ın taleplerini Cumhurbaşkanı İlham Aliyev açıklayarak, Ermenistan`ın işgal altındaki topraklardan çekilmesi için bir takvim sunması, bu takvimin AGİT Minsk Kümesi tarafından onaylanması gerektiğini söyledi.
Fakat insani ateşkes mutabakatı imzalandığı andan itibaren Azerbaycan`da kamuoyu ona güvenmedi. Ortak kanı Ermenistan`ın temel maksadının mühlet kazanarak güç toplaması ve tekrar saldırmasıydı. Gerçekten ateşkes açıklamasından çabucak sonra Ermenistan`a çeşitli ülkelerden silah gönderildiği haberleri yayılmağa başlandı. Ateşkesin başladığı gün Ermenistan tarafı gece saat 02.00-da herkesin uyuduğu bir saatte Azerbaycan`ın ikinci büyük kenti Gence`ye Toçka-u füzesiyle saldırdı. Bu akın sonucu 11 sivil hayatını kaybederken, 35 kişi de yaralandı.
Türkiye sürece dahil olmalı
Azerbaycan resmi yetkililer sürecin başından itibaren Türkiye`nin masada olması gerektiğini savundu. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptığı açıklamalarda Türkiye`nin hukuken olmasa da fiilen sürece dahil olması gerektiğini savundu. Bunun temel nedeni Fransa, ABD ve Rusya`dan oluşan Minsk üçlüsünün faaliyetinin sonuç vermemesiydi. Türkiye politik ve manevi açıdan Azerbaycan`ın haklı gayretini destekleyerek sorunun tahlili açısından değerli rol oynayabileceğini ortaya koydu. Türkiye-Azerbaycan ortasında imzalanan Stratejik İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma hakkında mutabakat da işgalin bitmesi açısından Azerbaycan-Türkiye ikilisini kuvvetli kılmaktadır. Türkiye de ister politik başkanlar, isterse savunma bakanlığından yapılan açıklamada Azerbaycan`ın istediği her türlü takviyesi vermeğe hazır olduklarını vurgulaması bu manada verilen açık bildiriydi.
Azerbaycan`ın bu talebine karşı Ermenistan tarafı Rusya`yı sürecin içine daha fazla dahil ederek yanıt vermeğe çalıştı. Sergey Lavrov Minsk Kümesi formatının değişmesinin mümkün olmadığını açıklayarak Türkiye`nin sürece dahil olmasına karşı olduklarının bildirisini verdi. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Vladimir Putin`i arayarak Rusya barış birliklerinin bölgeye yerleştirme teklifinde bulundu. Öte yandan, resmi olmayan bilgilere nazaran, Moskova`da müzakere olunan ateşkes açıklamasında da Ermeni tarafı birebir teklifi yaptı, ama Azerbaycan kabul etmedi. Bu da kabul görmeyince Ermenistan ateşkesi gözlemlemek ismine gözlemci bir birliğin gelmesi teklifini yaptı. Natürel ki, bütün bunların hedefi bölgede işgali ve statükonu korumak ismine dayanağı sağlamaktı.
Sonuçta Azerbaycan ordusu başarılı bir operasyonla hem askeri, hem de diplomatik açıdan durumunu kuvvetlendirdi. İşgalin bitmesi için sonuna kadar gideceğiz diyen Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, eskisi üzere statükonun ve cephe sınırının olmadığını açıklayarak işgali bitirmek konusunda Bakü`nün kararlı olduğunu gösterdi. Türkiye-Azerbaycan ortasında askeri ve savunma teknolojileri alanında işbirliği, Ankara`nın politik ve manevi dayanağı ise Azerbaycan`ın gayesine varması açısından değerli bir takviye olarak bedellendirilmektedir.
