Mehmet A. Kancı – Gazeteci
Jeopolitik uğraşta değerini her daim koruyan Mezopotamya ve Akdeniz havzalarına hakimiyet maksadı, her iki bölgenin milattan evvel 2 bin 700’lerde başladığı varsayılan tarihiyle neredeyse içiçe devam etmekte. 21. yüzyılın birinci çeyreği geride kalmak üzereyken Mezopotamya son 30 yıldır Irak merkezli bir çatışmanın girdabından kurtulamıyor, Akdeniz havzasında ise kaosun merkez üssü 2011 yılından bu yana Afrika kıtasının Avrupa’ya açılan kapısı Libya. Ülkenin eski önderi Muammer Kaddafi’nin devrilmesi de Saddam Hüseyin ile Irak örneğinde olduğu üzere sıkıntıların tahliline değil kaosun daha da derinleşmesine hizmet etti. ABD Merkezi Haber Alma Teşkilatı (CIA) güdümünden çıkıp Rusya-Mısır-Birleşik Arap Emirlikleri ve Fransa cephesi tarafından desteklenen darbeci General Halife Hafter’in Trablus’taki legal idaresi devirme teşebbüsünün sonuçsuz kalması ise bölgedeki uğraşın 2020 yılının ikinci yarısında farklı bir tarafa evrilmesine yol açtı.
BARBAROS’UN AKDENİZ’DE HAKİMİYET STRATEJİSİ
Türkiye’nin desteklediği ve Birleşmiş Milletler tarafından da Libya’nın legal idaresi olarak kabul edilen Ulusal Mutabaket Hükümeti (UMH) başşehir Trablus kapılarına dayanan Hafter’in milislerini doğuya gerçek sürerek, Sirte kentine çekilmek mecburiyetinde bıraktı. Askeri istikrarın Türkiye’nin müdahalesiyle dengelenmesi, Hafter’e takviye veren ülkelerin oyun planlarında değişikliğe gitmesine yol açtı. Mısır’ın darbeci Generali Sisi, hava kuvvetleri ile zırhlı birliklerini Libya’nın doğu hududuna yığarken, Cumhurbaşkanı Macron önderliğindeki Fransız diplomasisi, içerisinde bulunduğu ekonomik krizi suistimal etme yoluyla Tunus üzerinden Ulusal Mutabakat Hükümeti üzerinde baskı kurmak için harekete geçti. Kartaca ile Roma İmparatorluğu ortasında Akdeniz’e hakim olmak için yapılan savaşlara kadar geri gidecek olursak, Libya’ya hakimiyetin, bilhassa Sirte Körfezi’ne hakim olmanın yolunun Tunus’a hakimiyetten geçtiğini görürüz. Pön Savaşları esnasında Roma İmparatorluğu da bugünkü Tunus topraklarını merkez edinmiş olan Kartaca’yı yıkmanın yolu olarak savaşı Kuzey Afrika’ya taşımışlardı. Romalılar milattan evvel 202 yılında Kartacalı General Hannibal’i Tunus’un bugünkü başşehrinin 120 kilometre güneydoğusundaki Zama’da mağlup etmişler ve Akdeniz’in hakimiyetini ele geçirmişlerdi. Akdeniz’in ve Libya kıyılarının denetiminin yolunun Tunus’tan geçtiğini anlayan sadece Romalılar olmadı. Barbaros Hayreddin Paşa da 16. yüzyılda, Akdeniz’de Türk hakimiyetinin yolunun Cezayir ve Tunus’a hakim olmaktan geçtiğini gördü. Bir yandan Cezayir ve Tunus topraklarını denetim altına almak için karada, başka yandan denizde hakimiyeti tesis etmek için İspanya, Portekiz ve Venediklilerle aralıksız savaştı. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarında da durum farklı değildi. Kuzey Afrika her iki savaşta esas hesaplaşma alanlarından biri oldu. Lakin 2. Dünya Savaşı sırasında petrolün artan stratejik kıymeti ve Libya topraklarının bu zenginlikten ziyadesiyle hissesini almış olması Kuzey Afrika’nın 20. yüzyıldaki mukadderatında belirleyici oldu. Nazi Almanya’sı, Libya petrollerine sahip olmak ve Mısır’daki İngiliz egemenliğine son vermek için Kuzey Afrika’da kendisine üs olarak Tunus’u seçti. 1941 yılında Alman General Erwin Rommel komutasındaki Alman-İtalyan ortak gücü İngilizleri önlerine katıp İskenderiye’nin 100 kilometre batısındaki El Alameyn’deki savunma çizgisine kadar kovaladı. Lakin ülkesinden gereksinim duyduğu silah ve mühimmat takviyesini alamayan, Kuzey Afrika’nın lojistik imkansızlıkları karşısında çaresiz kalan General Rommel, El Alameyn’den Tunus’a kadar geri çekilmek zorunda kalırken, Libya’da bir savunma çizgisi oluşturmaya dahi teşebbüs etmedi. Nazi Almanya’sının askerleri, Afrika hayallerine yeniden Tunus’u terk ederek veda ediyordu. Rommel’in yaşadığı acı deneyim, Libya topraklarına ve Sirte Körfezi’ne hakimiyetin yolunun Tunus’tan ya da İngilizlerin yaptığı üzere İskenderiye-Tobruk çizgisine hakim olmaktan geçtiğini teyit ediyordu.
MACRON’UN TUNUS MANEVRASI
Aradan 75 yıl geçtikten sonra Libya topraklarına ait ihtiraslarını darbeci General Halife Hafter aracılığıyla gerçekleştirmek isteyen lakin hayal kırıklığına uğrayan bir diğer Avrupalı, Fransa Cumhurbaşkanı Macron da yenilediği planlarında kendisine amaç olarak Tunus’u seçti. Amacına ulaşmak için seçtiği araç ise Tunus’un içerisinde bulunduğu sosyo-ekonomik krizi suistimal etmek. Bu yolda kendisine paravan olarak seçtiği isim ise Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said. Pazartesi günü Paris’i ziyaret eden Said’in temasları, Fransa Cumhurbaşkanı Macron tarafından, Libya konusunda Türkiye’ye diplomatik taarruz maksatlı bir platforma dönüştürüldü. Türkiye’yi Libya’da tehlikeli bir oyun oynamakla suçlayan Fransa Cumhurbaşkanı geride kalan 2 yılda, ülkesinin Hafter milislerine temin ettiği anti-tank füzelerinden, Trablus’a sızarak legal hükümeti devirmeye teşebbüs eden lakin Tunus’a kaçmak zorunda kalan Fransız özel kuvvetlerinden ya da 2016 yılında Fransız bilinmeyen servisi mensubu 3 Fransız’ın neden Bingazi’de öldürüldüğünden bahsetmedi. Macron’un telaffuzları şaşırtan değildi, lakin Tunus Cumhurbaşkanı Said’in, Fransa’dan borç olarak gelen 350 milyon avro karşılığında bu telaffuzları kabullendiği izleniminin milletlerarası toplumda hakim olması bu ziyaretin en dikkat alımlı noktasıydı. Tunus’un içerisinde bulunduğu sosyo-ekonomik krize yakından bakıldığında Cumhurbaşkanı Said’in Paris’te kabullendiği durumu anlamak güç değil. 2011 yılında ekonomik krizin tesiriyle Arap Baharı’nın başlangıç noktası olan Tunus, Zeynel Abidin bin Ali’nin devrilmesinin akabinde da huzur bulamadı. Yüzde 30’u aşan işsizlik ve ekonomik kriz döngüsü 2017 yılında ülkenin güneyinde genel greve ve sokak çatışmalarına yol açmıştı. Çatışmalar fakat hükümetin işsizliğin dayanılmaz hale geldiği bölgelere 28 milyon dolar yatırım yapacağı kelamını verdiği “El Kamour Anlaşması” ile yatıştırılabildi. Ortadan 3 yıl geçip mutabakatta verilen kelamlar tutulmayınca 18 Haziran’da Tatavin kentinde sokak çatışmaları ile protestolar tekrar başladı. Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, ülkesindeki istikrarı temellerinden sarsan işte bu atmosferde Paris ziyaretini gerçekleştirdi. Said, Fransa Cumhurbaşkanı’ndan 350 milyon avroluk borç kelamını alırken, Paris’teki görüşmenin gerçekleştiği gün dikkat cazip bir açıklama da Brüksel’den geldi. Avrupa Kurulu, Tunus’un “kara para aklama ve terörizmin finansmanı” nedeniyle 2017’de alındığı kara listeden çıkarıldığını bildirdi. Bu karar hiç elbet Avrupalı yatırımcıların Tunus’a ani bir ilgisini de beraberinde getirecektir.
KAYS SAİD’İN FRANCE24 AÇIKLAMALARI
